powstrzymać od tego, iż kazał mu dać szczutka aby wprawić świat w ruch; poczem już mu Bóg na nic niepotrzebny.
Kartezjusz bezużyteczny i niepewny.
Kartezjusz. — Trzeba powiedzieć wogóle: „To się dzieje przez kształt i ruch“, — to bowiem jest prawda. Ale mówić przez jaki, i chcieć składać machinę, to śmieszne... Jest to bowiem bezużyteczne, niepewne i przykre. A gdyby nawet to było prawdą, nie sądzę, aby cała filozofja warta była godziny trudu.
Skąd pochodzi, iż człowiek chromy nie drażni nas, a umysł chromy drażni?[1] Stąd, iż chromy uznaje że my idziemy prosto, umysł zaś chromy powiada że to my kulejemy; inaczej budziłby w nas litość, a nie gniew.
Epiktet pyta o wiele silniej: Czemu nie gniewamy się, gdy ktoś mówi że cierpimy na głowę, a gniewamy się, gdy mówi, że błądzimy w rozumowaniu lub w wyborze? — Temu, iż jesteśmy zupełnie pewni, że nie cierpimy na głowę i że nie jesteśmy chromi, nie jesteśmy natomiast równie pewni tego, czy wybraliśmy drogę prawdy. Jesteśmy jej pewni jedynie dzięki temu, iż widzimy ją wyraźnie własnemi oczami; gdy więc ktoś inny widzi równie wyraźnie rzecz przeciwną, to nas wprawia w wahanie i zaskakuje, a bardziej jeszcze kiedy tysiąc innych drwi sobie z naszego wyboru: trzeba bowiem dać pierwszeństwo naszemu rozumowi przed rozumem tylu innych; a to jest zuchwałe i trudne. Niema nigdy tej sprzeczności w zmysłach odnośnie do chromego.
Umysł, z natury swojej, wierzy, a wola kocha; tak iż, w braku prawdziwych przedmiotów, muszą się czepiać fałszywych.
- ↑ Por. Montaigne, III, 8.
