Strona:PL Alighieri Boska komedja 496.jpeg

dusze: roślinna, zwierzęca, czyli czująca, i ludzka, czyli rozumna: wszystkie trzy potem łączą się w jednę, jak obaczymy nieco niżej. Zauważyć przy tem należy, że chociaż w płodzie ludzkiem naprzód się zjawia dusza roślinna, ale ta dusza w człowieku, rozwijając się stopniowo, staje się zwierzęcą i nakoniec prawdziwie ludzką; w roślinie zaś pozostaje zawsze jedną i taż samą (jest już u brzegu i dalej nie idzie).
 5. Oto jest właśnie przechód duszy ze stanu roślinnego do zwierzęcego — dusza staje się czującą.
 6. Stacjusz napomyka tu na Awerroesa kommentatora Arystotelesa, który oddzielał i odróżniał od duszy tak zwany u scholastyków rozum możebny (intellectus possibilis), sądząc że ów rozum możebny, czyli władza pojmowania, powinien mieć jakiś organ zewnętrzny, podobnie jak władze zmysłowe widzenia, słyszenia i inne, mają swoje organa. Organu jednakże takiego dla władzy pojmowania nie dostrzegał Awerroes.
 7. Duch Boski jednocząc w sobie życie roślinne, zwierzęce i umysłowe, staje się duszą jedyną, która żyje czuje i kołuje sama w sobie, to jest rozważa siebie i przychodzi do zeznania samej siebie (conscientia sui).
 8. Dusza, rozstając się z ciałem, unosi z sobą władze zmysłowe i duchowe.
 9. Dusza po śmierci spada albo na brzeg Acherontu, albo na brzeg Tybru u ujścia do morza, i poznaje, że albo jest przeznaczoną do Piekła, albo do Czyśca, a ztamtąd do Nieba (Obacz Pieśń III. Piekła i Pieśń II. Czyśca).
 10. Że dusze po śmierci okrywają się jakoby ciałem jakiemś powietrznem, nie jest to zmyślenie poetyczne samego Dantego; tak myśleli niektórzy ojcowie kościoła; sam nawet Śty Augustyn nieodrzuca wręcz tego zdania, ale je uznaje za wątpliwe (Costa.).
 11. W oryginale jest: „all'ultima tortura.“ Wyraz tortura u dawniejszych pisarzy nieraz jest używany w znaczeniu zakrętu. Może i u Dantego, w tem miejscu, oznacza on ostatni zakręt, czyli zakres na górze Czyśca?