Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 692.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.
C


Członki i części ciała (str. 78). Nazwy części ciała należą, jak nazwy rodzeństwa, lub liczebniki i zaimki, do żelaznego inwentarza języków aryjskich. Aryjczycy uprawiali anatomję praktycznie, zjadając serce wroga, aby siły jego sobie wcielili, pijąc z jego czaszki, bogów zbywając wnętrznościami (i tłuszczem) ofiar bydlęcych, spożywając sami mięso; niedziw, że właśnie nazwy dla serca i wnętrzności wszędzie te same. Podobnie nazwy dla oka, nosa, ucha, zębów, języka, dla krwi, kości (ości), dla ramienia, łokcia, nogi itd.; niema jednak spólnych nazw dla głowy, rąk, palców i i. To że Litwini i Słowianie mają te same nazwy, nawet dla dłoni, łydki i głozna, jest najlepszym dowodem ich byłej spólnoty, chociaż inni jej przeczą, niedoceniając bliskości cechującej i słownik i pniotwórczość obu języków. Jak na innych polach, tak i na tem zastąpili Słowianie kilka nazw aryjskich nowemi, własnemi; utracili np. dentes (lit. dantis; dentysta z łac.) dla ‘zębów’, a pedes (p. piechota) dla ‘nóg’ (i Litwin je utracił; pruskie nage pożyczka od nas).

ciąg (str. 61); robociądz, ‘robotnik’ (w 15. wieku), rus. robotjaź, objaśnione jako złożenie; trafniej na str. 459 jako urobienie od robota przyrostkiem -ędz, wedle wzorów jak wrzeciądz, *wiciądz, *raciądz, chorw. *kosędz (‘Edeling’).

*czeznąć (str. 78), ‘ginąć, niknąć’; u nas już tylko we złożeniu z przyimkiem z- (iz-): zczeznąć (pisane szczeznąć, szczezł); w cerk. i u Bułgarów, Serbów, i samo czeznąti, czeznati, ‘tęsknić’; to samo co kazać w kazić (p.), skaza (samogłoski jak w żec-zgaga, i i.); dalsze odpowiedniki arcywątpliwe.

czołznąć się (str. 80), ‘śliznąć się’: »jako się z żelaza żelazo szczołznęło«, ‘ześlizło’, Twardowski w Paskwalinie 1655 r.; czołznąć to samo co kiełznąć (p. kiełzać, różna tylko półgłoska (kĭlz- i kŭlz-), co nierzadkie.

czumak (str. 81). Inni wywodzą nazwę tę trafniej od dżumy (p.), bo rozwozili ją czumacy od przystani, i w pieśniach ich dżuma jeden z głównych motywów.

czyrchlić (str. 82), później czerchlić, zwykle tylko we złożeniu oczerchlić, ‘obijać korę drzewa’ (aby uschło); od pnia *czert-, ‘krajać’ (p. kroć, krótki); rzeczownik czrěsło u Serbów i Czechów (głównie o ‘korze dębowej’, czrijeslo i trzíslo), u nas, z odmienną samogłoską za półgłoskę: *czirsło, a od tego czasownik czyrslić, i z odmianą s w ch: czyrchlić (por. sirszl i sirzchl, ryścią i rychcią); w Statucie litewskim z ruska oczer (oczerchlił); w prawach bartnych stałe. Por. prus. kersle, ‘siekiera’, od kertu, ‘tnę’; p. trzos.