itd. Poszło żegę z *gegę (p. z-gaga), częstotliwe *gēgati, t. j. *żagać, żagiew (w krzesiwie), czes. żáhew, rus. żagra; dalej żagawka i żagawica, ‘pokrzywa’ (u Stanka 1472 r. żegawka i żegawica, ale żagawa dla ‘adiantum’); jest jednak do żĭg- i żigati, ale i samo żgać, dżgać, żgnąć, dżgnąć; jest i zażognąć (zamiast zażegnąć). Słowiańskie *gegę (tak wszędzie, cerk. żeszti, żegą, żgą i w innych formach z półgłoską, żdzi, żżen, por. ruskie żżonka dla ‘bowli’; w biblji ożżenie, u Leopolity »spalenie«; czes. żéci, żhu, rus. żecz, żgu, żguczij, ‘piekący’) poszło z pierwotnego *degę, ‘palę’, co Litwa zachowała: degti, degu, ‘palić’, dagtis, ‘żegadło’ (do wypalania dziur w drzewie, niby ‘świder’), łotew. daglis, ‘żagiew’; degtinē, ‘gorzałka’; ind. dahati, ‘pali’, awest. dazaiti, ‘gore’; grec. tefra, ‘popiół’; łac. favilla, ‘popiół’, febris, ‘febra’.
żegnać, przeżegnać, pożegnanie; taka sama pożyczka na całym Zachodzie (a od nas na Rusi i Litwie); z niem. segnen, a to z łac. signare od signum, ‘znak’ (krzyża św.).
żelazo, żelazko, żelazny, Żeleźniak, żelazisty; od 15. wieku narzeczowo, bardzo rozpowszechnione: zielazo; r. 1500 zieleźnik, ‘garnek żelazny’. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; cerk. żelězo. Lit. gel(e)żis, prus. gelzo; przymiotnik gel(e)żinis, nasze żelazny (przyrostek -n, nie -ĭn). Już Stanko 1472 r. tłumaczy ‘verbena’ między innemi wyrazami (chościsko najdowolniej tu stosowane, boć tylko od mniemanej nazwy Popiela wyszło) i przez żeleźnik, a Marcin z Urzędowa twierdzi, że to ruska nazwa; otóż tu dowód, że te ruskie nazwy nieraz z polskich wyszły, bo żeleźnik polega na mylnem tłumaczeniu polskiem z niem. īsarna (eisern).
żemła, ‘bułka’, od 15. wieku powszechne, częste w biblji: »uprażoną w oleju żemłę«; z niem. Semmel, z łac. simila, a to wraz z grecką nazwą ‘przedniej mąki’, semidalion, z jakiegoś obcego języka. Po narzeczach żemła, żemełka, do dziś przetrwała.
żer, p. żyr.
żerdź, żerdka; żyrdź, biblja, żerdź r. 1500; prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; cerk. żrd’ z gĭrd-, w rus. jest i pień gerd-, t.j. małorus. ożered, jeśli to nie zajęło miejsca postaci ozered, ozierod (u nas to pożyczka z ruskiego); lit. ż w żardas, ‘drągi do noszenia’, żardis, ‘miejsce ogrodzone’, odpowiada rus. zorod, ‘stóg siana’, białorus. azarod, ‘suszarnia’. Służy żerdź grodzeniu, i stąd poszła również nazwa gród (p.), do gord-; słowo pojawia się więc z dwojaką gardłową: g i z (lit. ż); por. niem. Gürtel, ‘pas’, anglosas. geard, ‘płot’, goc. garda, ‘stajnia’, bigairdan, ‘opasać’.
żętyca, właściwie żyntyca (»żybura albo mulka«, to z niem. Molken, o tem samem znaczeniu), ‘serwatka z mleka owczego’; z rumuń. żintice (to samo), przez pastuchów wołoskich; słowo pierwotnie słowiańskie, bo znaczy: ‘to, co przez żinkę cedzono’, zaś żinka, czes. żínie, żínice, żínka, znaczy ‘włosienicę’ (dzinia, ‘włosienica’, w psałterzu puławskim). Potocki pisze zentyca.
żgać, żgnąć, p. żec.
żłób, żłobek; żleby w górach (ich ‘wgłębienia’); prasłowo; czes. żlab, jak nasz żłób, z pierwotnego *żołb, zaś czes. i nasze żleb z pierwotnego *żelb (na Rusi dają obie po-
