żarota, żarliwość, i ‘żałość’, żarotować, ‘żałować’; żarzyć się, rozżarzać, »węgiel żarny«, ‘żarzący się’; żarzotki, ‘węgle żarzące’. To wszystko od pnia *gēr-. Od *ger-: żerzawie; tak jeszcze w obu psałterzach dobrze napisane, przechodzi w 16. wieku w żarzewie, cośmy mylnie w zarzewie odmienili; z wokalizacją o: gor-, p. gorzeć, gorzki, gorzej, gorze, gorliwy (= żarliwy), grzać. Prasłowa; cerk. pożar, żaratŭk i żeratŭk, ‘żar’, żeraw, ‘żarzący się’, z tego żerawije, ‘zarzewie’; tak samo u wszystkich innych Słowian: rus. żarko, ‘gorąco’, żariť, żar ptica bajeczna, niby ‘feniks’ (ale żarawa i żerawika, dla rośliny ‘vaccinium’, są nasze żórawiny). Litwa ma tylko słowa od gor- (p. gorzeć); ind. haras-, ‘żar’; grec. theros, ‘lato’, theromai, ‘gorę’. Stanko 1472 r. zapisuje dla ‘wszy’ i ‘wszołów’ jeszcze i ropichę (od ropy), i żeradę; u innych Słowian żĕrada ‘żar’ (bułg.), rus. żaradok obok żaratok (to samo); od ‘ropienia’ i żar niedaleki? Złożenie z-żar daje, wedle dawnego trybu: żdżar, co znaczy ‘las wytrzebiony pożarem’ (to samo co Żegań, Zgorzelec, Praga); stąd nasze liczne nazwy miejscowe, Żdżary i Zdziary.
żarna, ‘młynek ręczny’, żarnowiec, ‘kamień w żarnach’; w biblji: »nie przyjmiesz miasto zakłada spodniego i zwirzchniego żarnowa« (»kamień z żarn«, Leopolita), »złomkiem żarnowowym«; r. 1500: »spodni żarnów«, »żarnowy kamień«. Prasłowo; cerk. żrny (żrnwi), żrnow, żrnka i żrka; słowień. żrniti, ‘mleć na żarnach’; serb. żrwań (przestawka; jest i w cerk. żrwna), a z tego żdrmnji; czes. żerna, żernow; lit. girnos, ‘żarna’, prus. girnoiwis; ind. grāwan-, ‘kamień do rozbijania »somy«’; goc. asiluqairnus, ‘młyn z osłem’, niem. dawne kuerna i curn.
żart, żartować, żartobliwy, czes. żert (od nas na całą Ruś i Litwę); z niem. Scherz (włos. scherzo, w muzyce); razi nasze -t, bo dolna niemczyzna, coby to t uprawniała, nie zna tego słowa.
żasnąć się, ‘ustraszyć się’, dziś tylko we »zgrubiałem« żachnąć się; w 15. i 16. wieku stałe, ale pisane mylnie z rz-; w biblji: »się był urzasł słów« (»uląkł«, Leopolita), urzaswszy się, zrzasszy się, srzosną się, ‘ulękną się’, »są sierca nasza zrzesili, ‘zlękli’. Prasłowo; cerk. żasiti, ‘straszyć’, i żasnąti, ‘lękać się’, rus. użas, ‘strach’, obok żach, użachať sia; czes. żásati, úżas, przeżesiti; lit. gąsti, ‘straszyć’, iszgąstis, ‘strach’; goc. usgeisnan i usgaisjan, ‘zlęknąć się’. P. urzasnąć się.
żąć, żmę, ‘ściskać’, częstotliwe żymać, wyżymać, ‘wykręcać’ (bieliznę), zżymać, ‘ściskać’ (czoło, ramiona; stąd zżymać się, o ‘gniewliwym’); żminda, żmikrupa, o ‘skąpym’, ale i o ‘gderliwym’; cerk. żęti, żĭmą; rus. żať (ruku, ‘ścisnąć rękę’), żmu, żmienja, ‘garść’, i inne liczne urobienia; u nas z-żąć daje: żdżąć, żdżymać, w 16. wieku; czes. ż(d)mu. Prasłowo; z wokalizacją o p. gomoły, gomółka; u Litwy tylko z o, ale grec. gemō, ‘jestem pełny’, gento, ‘chwycił’, gomos, ‘ciężar’.
żąć, żnię i żnę; narzeczowo i żnąć (raz tak i w biblji!); częstotliwe żynać, por. dożynki, obżynki; żeń, w biblji (z czes.?), żniwo, żnieja (stąd Żnin, dawniej Żniein), żeniec, żyńca r. 1500, zamiast *żniec, żeńca; żniwiarka; nazwa rośliny: żnisiano; sianożęć. Prasłowo; cerk. żęti, żĭnją, żĭnjeszi, żętwa (rus. żatwa), ‘żniwo’, żęteľ, ‘żeniec’, żĭnĭc; tak samo u in-
