zatrzymali, my mnożymy stale przedimki (por. zostać, zobaczyć, itd.); u- oznacza tu dokonanie, jak w usiąść, ustroić itp.
zwać; dawniej odmieniano: zowę, zowiesz, zową, później zowię, zowiesz, zowią; częstotliwe (zywać) w złożeniach: od-, prze-, przy-, wy-, na-zywać; odzew, odezwa; nazwa, nazwisko, przezwisko; »tako zowący« (albo »tako rzekący«), ‘tak zwany’, wedle dawnego trybu u imiesłowu czynnego; samozwaniec. Prasłowo; tak samo u innych Słowian; cerk. zwati, zową; w czeskiem jak u nas nowe: zwę, zwiesz, zwie (się) itd., wedle zwać, chociaż zowię nie ustąpiło mu miejsca. Brak w lit.; ind. hawate, ‘przywoływa’, hwātar-, ‘wołacz’ (cerk. zwataj); awest. zbajeiti, ‘przyzywa’, zawati, ‘przeklina’, zūta-, ‘wezwany’.
zwiastować, zwiastun, od *wiast, ‘znany’ (p. niewiasta), por. wieść; cerk. izwiest w rus. izwiestije, ‘wiadomość’.
zwierciadło; jest i wierciadło w 15. i 16. wieku, jakby od wiercenia, ‘obracania’; ale u innych Słowian nazwane od wzroku, od zierkania (p. zerknąć): czes. zrcadlo (z tego u nas zrciadło r. 1527) i zrkadlo; rus. ziercało i zierkało; słowień. zrcalo i zrkalo; u Glabera (1535 r.) stale źrzadło albo zwierciadło: w źrzadle albo w zwierciadle.
zwierz, zwierzę, zwierzęcy, zwierzyna; prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; cerk. zwěr’; lit. zwēris, prus. zwirins, ‘zwierzę’, lit. żweriena (= zwierzyna); grec. thēr i fēr, ‘zwierz’, łac. ferus, ‘dziki’, ferīnus.
*zwnieć, ‘brzmieć’; już w 14. wieku przestawione we: wznieć, w psałterzu florjańskim poprawnie: »wzniały są się wody ich«, »zawznieli nieprzyjaciele twoi«; pisarz psałterza puławskiego nie rozumiał już tego słowa i napisał raz: zawsmiały, a drugi raz: »poznali«; w psałterzu z r. 1532: »brzmieli«; tak samo przestawili Czesi wznieti ze zwnieti. Prasłowo; zwĭn- (por. rus. Zwienihorod, u nas fałszywe Żmigrody ze Zwnigrodów; król chorwacki Zwnimir w 11. wieku). Z wokalizacją o: zwon-, p. zwon, dzwon; dalsze urobienie z -k: źwięk, p. dźwięk; cerk. i z g: zwęgą, rus. zwjagat’, ‘dźwięczeć’, bułg. i z t: zwŭntja, ‘dźwięczy’. Cerk. zwĭněti, zwon, zwoniti; rus. zwieniet’; z cerk. zwęgą, ‘ogłaszam’, por. lit. żwengti, ‘rżeć’, żwangēti, ‘brzęczeć’, żwangus, ‘głośny, dźwięczny’.
zwon, zwonnik, zwonarz (1549 r.), zwonek, zwonica r. 1500; zwonowy; jeszcze w 16. i 17. wieku powszechne, zamiast dzisiejszego dzwon itd.; ptaszek zwoniec (dzwoniec już 1584 r.); częste w nazwach roślin, zwonki, r. 1500: »ervus, lebiodki, zwoniec«, »enula, zwonki«; ‘hypericum’ nazywa się w 15. i 16. wieku zwoniec, zwończek, zwońciec, zwonki, dzwonki, dzwoneczki (r. 1472 i suchywilk, co znane i jako przydomek osobowy); p. *zwnieć.
zwurdzić, o mleku, ‘skipieć’, pożyczka rumuńska (urde, serb. urda, ‘twaróg’), jak tyle innych w mleczarstwie, od pasterzy wołoskich.
zwyciężyć, zwycięzca; zastąpiło niezłożone wyciężyć, gdzie wy- przez nieporozumienie się dostało zamiast wi- od słowa wiciądz, wiciędza, serb. witez (o witeziach-‘bohaterach’ prawi już Skarga, a moderniści to słowo wznowili), rus. witjaź, cerk. witędz, ‘bojownik, bohater’; oznaczało ‘ludzi wolnych, szlachtę’, jak pruscy wi-
