»wiersz w zobki napisany«, »co wzobki, co sobotnim na niedzielę sztychem«; u innych Słowian zob ‘ziarna, owies’, stąd krakowskie zubiarki i zubiarze, ‘co sprzedają nasiona ogrodowe’, zubie, ‘nasiona’ i ‘gałązki’, zubel, ‘kąsek’, »zub mleko!«, ‘pij!’. Prasłowo; u Słowian tylko z wokalizacją o: cerk. zobati, ‘jeść’, bułg. zobja, ‘karmić’, zob, ‘ziarna’, serb. zob, ‘owies’, zobiti, ‘karmić’, rus. zob, ‘wole’ (p. zaból?); lit. z e: żēbti, żēbiu, żēbēti, żeblenti, ‘jeść powoli, z niechęcią’. P. dziób, dzióbać.
zoła, ‘ług’, zolić i zołować (bieliznę), zolnik, ‘balja’; tak samo w ruskiem, a (stąd?) i w bułg., zoła, co zestawiają z zielony (p.), por. lit. żiłas, ‘siwy’.
zołza, złozy, ‘choroba końska’, złozować i złozić; ale złozeń i ‘człowiek zakatarzony’; prasłowo o nadzwyczaj zmiennej postaci: cerk. żlěza, serb. żlijezda, czes. żleza i żláza, rus. żeleza (a więc wszystko z *gelza), ale czes. hlíza i hláza z *glěza, a nasze, jak i małorus. zołza, z *zełza (por. zełwa, zołwa), a więc dwoista gardłowa, co nieraz bywa. Łączą to z lit. narzeczową nazwą ‘gruczołów’, geleżuones, geleżaunes, z dwoistą gardłową.
*zór, we złożeniach: dozór, dozorca, nadzór, pozór, pozorny; wzór, wzorowy (p.); przezór, przezorny; do pnia zĭr-, ‘patrzyć’, p. źrzeć; zor, prasłowo, znaczy ‘widok, spojrzenie’. Wszystkie te złożenia powtarzają się u innych Słowian (rus. pozor znaczy i ‘wstyd’; cerk. pozor tylko to co nasz pozór, pozorataj, ‘szpieg’, prězor, ‘pycha’, zazor, ‘nagana’). Obok tego znaczy zor- i zar- osobliwie zorzę, zarzę (obie postaci obok siebie, np. u Kochanowskiego), gdy u innych Słowian obie się dzielą: cerk. zorja (w liczbie mnogiej zorję) ‘zorza’, zarja ‘blask’; czes. zorze, ‘zorze’, zárze, ‘blask’; rus. zarja, zarjewo, ‘łuna’. Prasłowo; prus. zari, ‘żar’, lit. żērēti, ‘lśnić’, żarija, ‘zarzewie’, żara i pażara, ‘blask’. P. wzrok, zwierciadło.
zorza, p. *zór.
zostać, zamiast dawniejszego ostać, p. Tam wspomnieliśmy o dwojakiem ostać: odstać i obstać; i zostać było również dwojakie; my dziś tylko drugie znamy: zostać, pozostać, pozostawić, pozostałość, ale od 14. do 16. wieku znano i pierwsze: »czemu jeś mię został« (‘opuścił’), »grzeszniki zostające (‘odstające od’) zakona«, »zostawion jest« (‘opuszczon’), psałterz, »nie chcieli tego zostać« (‘opuścić’), biblja; jeszcze u Kochanowskiego: »przodków swych zostać masz sobie za lekkość«. Dziś nam już i zostać bywa za mało; w pozostać trzy przyimki skupiliśmy, na co dawniej jednego starczyło.
źrenica, słoworodem ludowym do źreć (p. źrzeć), ‘patrzyć’, zamiast pierwotnej zienicy, prasłowiańskiej; cerk. zěnica; rus. zienki, zienok, ‘oczy’ i ‘źrenica’, ziechat’, poziejat’, ‘patrzyć’. Już w obu psałterzach ta mylna postać: »jako źrzenice oka«. W słowniczku 1532 r.: »jirzenica, pupilla«, tamże: »jirzące sąmnienie«, o »skrupulatnem« sumieniu.
źrzeć, źrzę; we złożeniach: dojrzeć, pojrzeć, ujrzeć, nienajrzeć (‘nienawidzieć’), zajrzeć (to samo niemal), częstotliwe: podejrzywać; podejrzany; wszystko z dawnego doźrzeć, poźrzeć, uźrzeć, np. poźrzycie, ‘patrzcie’, uźrzyta, ‘ujrzą’ (oba), uźrzaw (zamiast uźrzew, już od najdawniejszych czasów, wedle uźrzał; jest i uźrzewszy, z czeska?),
