ździebło, zdziebko. Prasłowo; cerk. stĭblije (zbiorowe), słowień. steblo, serb. stablo, czes. zblo, łuż. splo, spjelco, stwjelco, małorus. stebło (imię Stebelski). Lit. stiebas, ‘słup’, stybina, ‘goleń’, prus. stibinis, 'płozy u sani’; tu przeważają jednak postaci na -p: lit. stipinai, ‘płozy u sani’, stiprus, ‘silny’, stipti, ‘sztywnieć’ (i ‘martwieć’); grec. stifros (lit. stiprus), stiptos, ‘ściśnięty’; łac. stipula, ‘źdźbło’ (tu należy i stypendium, od stips, ‘dar’), stipes, ‘słup, pal’, stipare, ‘ściskać’; niem. steif (dawne stīf; Steife to samo co lit. stipinis). Jest i u nas w stpica, ‘sprycha u koła’, starorus. stpica, łuż. stpica, stwica.
zedrwieć, ‘struchleć’, p. drwa, gdzie *drwieć opuszczono.
zegar, zegarek, zegarmistrz; r. 1500 zeger; z niem. Seiger, o ‘klepsydrze’, w której piasek czy woda miarowo opadały, ciekły (niem. seigen); dziś zastąpił to Niemiec wyrazem Uhr, z łac. horologium (horarium, co oznacza ‘godziny’), czes. orloj; węg. czégér, jak u nas zegar, obok öra. Jeszcze r. 1552 zegar nie »idzie«, lecz zawsze »ciecze«: »zegarek dociecze«, Potocki.
zekier, zekir; »zekier do łuku«, »zekiry, dardy i inne spiże« (‘zbroje’), »zekier czy pierścień?«, »(wezyr) swój zekir książęciu oddawa«; w 17. wieku częste; z tur. zejkir, zehkir, ‘pierścień’ (i u łuku); jest i u Serbów, zecir, ‘pierścień’.
zekłtać, ‘połknąć’, »siemię... od nieprzyjaciół waszych zekłtano będzie« (»nieprzyjaciel ochłanie«, u Leopolity); k z g przed łt, bo poszło od *głtać, głytać (czes. zehltati, zehltiti), od pnia glŭt- (rus. głotka, ‘gardło’); cerk. głŭt, ‘gardło’, głŭtati, ‘chłonąć, połykać’; serb. gutati.
zele, w muzyce wojskowej, z tur. zil, ‘cymbałki’.
zelować, podzelować, ‘dać podeszwę’, z niem. Sohle (z łac. solea), besohlen, o tem samem znaczeniu.
zelozja, ‘zazdrość’, zelant, ‘gorliwiec’, dawna łacina, od zelus, zelosus, włos. gelosia, zelante (to samo).
zełwa, zołwa, obie postaci prapolskie, jak i zełwica i zołwica; jedyne zołowka ruskie; ‘bratowa’; prasłowo: cerk. zlwa, serb. zaowa (z *załwa), czes. zelwa (znaczy i ‘synowę’, ale to późne); brak w lit.; grec. galoōs, ‘bratowa’, łac. glos.
zepśnić się, upsnąć się, Kwiatkowski 1564 r., ‘ponieść szwank’; zepśnić i popśnić się, ‘popsuć się’, w 17. wieku, dziś ludowe, przypsnąć, ‘przerwać’; słowień. opesnoti, ‘umknąć’.
zerknąć, ‘spojrzeć’, było i zierknąć; zerkać, zerk!; nazierkiem (p.), nieraz w 17. wieku (»Tatarzy prowadzą nas do granic nazierkiem«, niby ‘nadzierając’); z pierwotnego *zĭrk- od pnia zĭr-, p. źrzeć, ‘patrzyć’; w cerk. częstotliwe zrcati, pozrcati, ‘poglądać’, zrcało, ‘zwierciadło’, słowień. zrcalo i zrkalo, bułg. zrkoli, ‘oczy’, czes. zrcadlo i zrkadlo, ‘zwierciadło’, rus. nazierkom, ‘nazierkiem’, soziercať, ‘poglądać’. Z wokalizacją o: *zork-, południowe i czes. zrak, nasze zrok, rus. zorok, a więc cerk. zrak, ‘widok’, prizrak, ‘przywidzenie, mara’, zazrak, ‘zarzut’; serb. zrak, ‘powietrze’, zraka, ‘promień’; czes. zrak, przizrak; rus. zraczki, ‘źrenice’ (cerk., zamiast zoroczki); zrok mamy w przezrocze, z czego, wedle źrzeć: przeźrocze, przeźroczysty, obok i zamiast przezroczysty (narzeczowe przeźrótka przypomina swojem t bułg. ozrtam se, ‘obzieram się’), i we złożeniu w-zrok.
