nem n- (jak w nątr, p. wnętrze), bo n poszło od przyimka: wŭnědra; więc oczekiwalibyśmy postaci *zaniadro, której u nas jednak niema.
zankiel, ‘sprzączka’, z niem. Senckel; zanikiel(!) r. 1500, zenkiel. Jest i drugie zankiel, roślina ‘krostawiec’ albo ‘rannik’ (dla gojących właściwości), nawet ‘żywiec’, r. 1472 zankiel, później i zanikiel i sanikl, ale to pożyczka łacińska: sanicula (od tejże właściwości nazwana, od sanus, ‘zdrów’), także sanaria.
zanowiec, albo, jak u ludu, janowiec; odmiany tej nazwy dla roślin ‘genista’, ‘cytisus’, bywają wszelakie; u samego Stanka 1472 r.: janobyt, janosiet, sianowieś (?, pisane schanovesz), sianożęć, żnisiano, zanowiec (później i zarnowiec!); r. 1500 zanowiec (o innej roślinie); u innych Słowian: serb. zanowjet, czes. janowec i janofít (por. janobyt!); połączenie z nazwą św. Jana chyba pozorne: gdyż wtedy odkwita, a czas na siano!
zanoza, zanoże, zanózka, snoza, ‘zatyczka w jarzmie’, ludowe, przeniesione i na wszelaką ‘zawadę’, ‘przykrość’ (szczególniej w ruskiem, gdziezanoza i ‘trzaska, drzazga’); prasłowiańskie, p. nóż; brak w czeskiem.
zantuz, zamtuz, ‘dom nierządu’, od 15.wieku; z niem. Schandhaus; w 16. wieku wozgra, popaśnica, zamtuzka, o ‘nierządnicy’
zapamiętać, zapamiętanie, to samo co zapomnieć, zapomnienie, w biblji i r. 1500; dziś odmieniło znaczenie w przeciwne, bo za- ma znaczenie dwojakie: niem. ‘hinter’ i ‘be-’; zaminać, raz w psałterzu, błędne, zamiast zapominać. P. pamięć.
zapartek, jest i zapertek i zaparstek, o ‘jaju niezalężonem’; prasłowiańskie; u wszystkich Słowian tak samo i to samo; cerk. zaprtŭk, do prtiti, ‘psować’; rus. portiť, porcza, ‘zepsucie’; czes. záprtek, łuż. zaportk. P. prt pod part.
zapasy, ‘walka’, zapaśnik, ‘walczący’, zapaski, zapasować się (‘chodzić za pasy’); przeciwnie zapas(ek), a najczęściej zapaska, ‘fartuszek’, zapaśnica; p. pas. Trzecie zapasy, od paść, pasę (p.), znaczą ‘prowiant’. U Czechów zápas tylko ‘walka’.
zapona, r. 1500 zaponica, ‘naszyjnik’, jak opona, popona, do zapiąć, p. piąć (pień pen-: pon-); prasłowiańskie; cerk. opona, ‘kortyna, firanka’, słowień. czes. zápona, ‘haftka, sprzączka’; brak tego rzeczownika w litewskiem.
zaraz, skracane w zara (jak tera), p. raz.
zarzewie, p. żar.
zastrządz, p. strządz.
zatego, ‘natychmiast, zaraz’, w 15. i 16. wieku (niby: ‘za tego czasu’; por. zatem); białorus. zatoho, z czego lit. zatagamis.
zatoczka, r. 1500, tyle co ‘zatyczka, zatykadłko’, w ubiorze głowy damskiej; czy słuszne ?
zatuka, ‘potrawa z kur’ (duszone mięso), r. 1527, od tkania; cerk. istukan, ‘bałwan’, itd.
zawadjak(a), zawadjacki, słowo nowe (po 1750 r.), wedle imion i słów na -iaka (koniaka itp.), od zawada (p. wada); ruskie.
zaważe, ‘sykl, drachma’, częste w biblji, jest i w słowniczkach 16. wieku; z czes. záważi, o ‘pieniądzach’, i ‘wadze’.
zawiesa, zawiosa, zawiasa, p. wiesić (obie pierwsze postaci są dawne i ludowe).
