ski«); zakonny, ‘regularis’, zakonnik, zakonniczy; zakon tłumaczy i ‘Testament’ (starozakonny, o księgach i ludziach); już w prasłowiańskiem ze znaczeniem ‘prawa’, t. j. tego, co za konu (t. j. ‘początku’), bywa, p. koniec; rozeszło się oddawna na Bałkanie i śród Litwy, a doszło nawet Chazarów i Pieczeniegów. Zakon i pokon stoją obok siebie, jak zacząć, zaczątek, i począć, początek; pokonnik tyle co ‘naczęlnik’ (naczelnik) w prastarem tłumaczeniu Apostoła; wszystko od kon, ‘początek’ (i ‘koniec’).
zalawty, w 16. i 17. wieku, ‘ściegi, jakiemi cyrulik ranę zszywa; zawłoki’.
zaloty, zalotny, zalotnik; zaletny u Potockiego; u ludu i zalety; zalecanki, zalecać się, czes. zálety, záletník, záletnice, ‘zalotnica’; o mylne, raczejby *zalaty wypadały, bo nic z lecieniem (lecieć) nie mają spólnego, natomiast z lecieństwem, ‘wolnością’, cerk. lět’ jest, ‘wolno’, lěťba, ‘dozwolenie’, u nas w 14. i 15. wieku lecieństwo, ‘wolność’ (p. -lecić). Tu należą również i zalety w znaczeniu ‘właściwości’.
załoga, lub zakładka; załoga, dziś ‘garnizon’ (np. okrętowy); w 16. wieku ‘zapomoga’, r. 1566: »założę go kilkądziesiąt złotych... założę go też« (‘zapomogę’); po narzeczach: ‘stawka, zakład’; r. 1500: »pod zakładem założonym« i założyć się, ‘umówić’; p. lec i łożyć. W biblji załoga ‘zasadzka’, założyć się ‘zasadzić się zdradliwie’.
zamanąwszy, ludowe zamanuwszy, ‘bywało, ciągle, co chwila’; polega na czasowniku *zamanąć, ‘skinąć’, cerk. manąti, manowenije, ‘skinienie’, czes. manouti, namanouti, ‘skinąć’, namanouti se, ‘zjawić się’; p. majak.
zamek, zamkowy, zamczysty, od zamknąć, zamykać; w biblji: »zawarte są brony i zamczone« (»zatarasowane«, Leopolita); przeciwnie: odemknąć, odmykać. P. mknąć. (Ale zamkle, zamkliki, »zamklany postronek« w Hippikach z r. 1607, o ‘kluczkach’, p. zankiel). Prasłowiańskie to: cerk. zamka, słowień. zańka, serb. zamka (Prusowie pożyczyli od nas zomukis). Ponieważ niem. Schloss znaczy nietylko ‘zamek u drzwi’, lecz i ‘gród’ (‘Burg’), więc na całym Zachodzie slowiańskim nabrał zamek i tego znaczenia (zupełnie obcego Słowiańszczyźnie), a od nas powędrował w tem nowem znaczeniu i na całą Ruś (zamok litowskij); czes. zámek, łuż. zank; u nas od 16. wieku (biblja nie daje jeszcze tego znaczenia).
zamsz, zamesz, rodzaj ‘skóry’, z niem. Sämisch(leder), pożyczka, jak ircha, błam; zamsa(r)ki, ‘spodnie skórzane’; zamsik, w 16. i 17. wieku, przezwisko »łyków« i »świeżej szlachty«; J. Chodkiewicz pisze: »ci zamsikowie Szembekowie«; »to prosty Biernat abo zamsik«; »(będą cię zwać) zamsickiem plemieniem«, r. 1646; »może, widzę, szlachcicem być zamsik z oliwy«, »Szoci z zamsu kupują szlachectwo«, co raz u Potockiego. Ale zams, zamsze, w znaczeniu: ‘soboty, ganki’, albo ‘okienka’, z niem. Sims, p. gzyms: »pieca piekielnego zams zawarty«, Potocki; kramzansy i kamzansy, ‘blanki, odrzwia’, u Knapiusza, również tu należą.
zanadra, zanadry, zanadrze, ‘zapazusze’, od nadro, a to od jadra (cerk. jadra, ‘łono’), z niepierwot-
