rywka’ i u innych Słowian, np. u Serbów); zabawka, zabawny; zabyt, ‘tryb, sposób’: »sukien starego zabytu«; zabytek, ‘co z dawnego bytu ocalało’; zabyć, ‘zapomnieć’, dziś ruszczyzną trąci (jest u Kraszewskiego, wołyniaka; w 17. wieku wręcz ruskie »na nezabudesz«); w biblji zabywać, zabyły, o ‘oszalałym’ ( »zabywałeś się na mię«); »zabywał się z nią« (‘spółkował’, w Ezopie); zbawić, zbawiciel; p. być, por. bawić.
zabażyć, zabażać się, ‘zachciewać się’, częste w 16. i 17. wieku; dziś tylko narzeczowe, zabagać się (rzadkie), częściej zabaży się, zabażka, ‘zachcianka’; bez za- prawie nieznane: baży się, ‘chce się’ (p.); u innych Słowian tylko na całej Rusi po narzeczach, szczególniej małorus. baha, zabahy, ‘zachcianki’, i u Czechów, bażiti, »bażiwý po cti«, ‘chciwy na cześć’, zabahnouti, zabażiti, ‘zachcieć’. Por. bażyć się w Dodatku.
zabobon, zabobonnik; od nas na Ruś przeszło; my je tylko z za- mamy, Czesi jeszcze bez za-: bobonki (i mylne pobonki); z ich bobonci wywodzą (czy słusznie ?) niem. Popanz, ‘straszydło’. Od bobo, ‘straszydło’ (p.).
zaból, ‘wole’ (kur, gęsi), częste u Potockiego: »(kogut) zaból napełnił«, »kapłon nie dołożył zabolu«, »w zaból niestrawny tka«; dziś narzeczowe; p. zobać(?).
zachara, zacharja, ‘prowiant’, u Potockiego wcale często: »duszami ładowną prowadzą zacharę«, »prowadząc z prowiantem co rok zacharyą (Turcy do Kamieńca)«, »odbiwszy kamieniecką zacharę«, »djabła, przez którego się piekłu zacharya wiozła«; z tur. (arab.) zachire, ‘prowiant’; serb. zaira (z zachira), bułg. zajre.
zacokać się, ‘zacinać się’; »szkapa w błocie się zacoka«; ocokały, ‘zacięty’; małorus. zacukaty sia, w tem samem znaczeniu (stąd wzięte ?).
zad, z zadu, zadni, zadek (w biblji: »za swe zadki« ‘za siebie’, ale już r. 1500: »zadek albo rzyć«), od przyimka za, p. (jak nad od na, pod od po, przed od prze); zadziec, ‘pośladek mięsa’; nazad. Prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; rus. zadnica, ‘spadek’.
zaderewisty, ‘zadzierżysty’, z ruskiem -ere-, jak i derewnia (p.), co od 16. wieku częste, mianowicie: »wielkąście wy derewnią«, »w lichej derewni« (‘wiosce’); zaderewisty mówią nietylko o łuku, o dębie, ale nawet: »(odpowiedzi królewskie) zdały się zaderewiste«; do tego i czasownik: »już go (w naturze) zwyczaj zaderewni«. Narzeczowo i zadzierowisty, niby od zadzierania.
zadziesiątać, ‘zakazać’, od dziesięciorga przykazań; »(ojciec córkom) zadziesiąta surowo«, Potocki; do dziś po narzeczach: »zapowiedziała i zadziesiątała«, »zadziesiątałem go (‘zaklinałem’), żeby tego nie czynił«.
zagłoba, ‘klin, przeszkoda’, ale i ‘żal, frasunek’; p. głobić; zagłobić, ‘zaklinować’, zagłabnąć, ‘zabrać’; jest i zagłaba i zagława, ‘kłopot’; może już w biblji ze zgłobą (p. zły) pomylone: »zgłobę synów usłyszałeśm« (?).
zając, zajęczy; prasłowiańskie; cerk. zajęc, czes. zajíc, rus. zajac, zajko (z tego lit. zuikis, a łotew. zakjis); od zaj-; por. prus. zasins, ‘zając’ (z tym samym przyrostkiem -in, co i w słowiańskiem zaj-ę-c?).
zakon, ‘reguła’; o ‘mnichach’, wedle ich reguły (»zakon dominikań-
