skich wzorów… szlachta nie płaci poborów«, Potocki.
wzpomnieć, wzpomniał; dziś wyłącznie używane, zamiast dawniejszego wzpomionąć; wzpomień, częste od 14. do 17. wieku; wzpomieniesz; czes. wzpomenouti; cerk. poměnąti i pomęnąti (nie *pomenąti, jak u nas i u Czechów), rus. wspomianut’; skrócone (wedle wzpomnieć) we wzpomnąć, co jedyne ocalało, a czego inni Słowianie nie znają wcale; częstotliwe wzpominać, wzpominek (*wzpominąć nie istnieje). Przeciw etymologji piszemy dziś: wspomnieć.
wzraz; w 15. i 16. wieku nieraz wzdraz, ze wsuniętem d; od 17. wieku zupełnie zapomniane; znaczy ‘odraz, odbicie, kształt’; szczególniej we zwrocie: na wz(d)raz, ‘na kształt, na podobieństwo’; do czasownika wzrazić, ‘odbić’, od raz (p.); por. rus. wozrażat’, ‘odpowiadać’, i obraz. R. 1500 mylnie: na zwraz; »wzraz albo wzór« r. 1540, na wzraz, ‘ad exemplar’.
wzrok, wzrokowy, krótkowzroczny, p. zerknąć.
wżdy, ‘przecież’, p. wszegdy.
Gdy niema sycząca s (ś) jest brzmieniem pierwotnem o dwojakiem pochodzeniu (z aryjskiego s, p. siedzieć, sól, i z aryjskiego k podniebiennego, p. słowo, grec. kleos, sto, łac. kentum, — Litwa oba brzmienia rozróżnia: sedmi, ‘siedzę’, ale szłowe, ‘sława’, szimtas, ‘sto’), odpowiada dźwięczne z (ź) wyłącznie aryjskiemu g lub gh podniebiennemu; na Litwie ż z takiego g, gh, poszło. Wyjątkowo mieszają się obie pierwotne gardłowe; u nas: gęś, gwiazda, u Litwy od podniebiennej: żansis, żwaigzde i i., niezgodność co się i przy k = sz powtarza. Wobec pierwotności z przedstawia się ż jako brzmienie pochodne, bądź z zj (np. mazać, mażę, z *mazję), bądź z g (np. mnogi: mnożyć); w obu razach jest to zjawisko już prasłowiańskie; tak samo u wszystkich Słowian. Nam wyłącznie należy »mazurzenie« (z zamiast ż: zona itp.) i późne ulżenia w wymowie, np. źródło z żródło, itp.
z, ze (s); są-. Jak przyimek w, we (p.), tak i z, ze, brzmi dwojako: we złożeniach rzeczownikowych są- (odpowiednio do wą-); przed czasownikiem zaś we złożeniach, a przed imionami jako przyimek z; ze zaś, jeśli w następnej zgłosce ruchome e głuchnie, więc: z dworu, ale: ze dna, ze dwu. W z spłynęły (inaczej niż w we, zupełnie jednolitem) dwa całkiem odrębne przyimki. Dawne iz (lit. isz; łac. grec. eks ?) w językach zachodnich słowiańskich (czeskim, polskim, łużyckim) utraciło nagłosowe i- (w najdawniejszych zapiskach ocalałe w nazwach, Izgorsk, później Zgórsk); oznaczało ono kierunek skąd: »wyjść z domu«; temu z (= iz) nie odpowiada nigdy są-. Drugi przyimek, to dawne s (lit. su; ale prus. sen), powstałe z sŭn-, ocalałego we wzdłużonej formie son w rzeczownikowych złożeniach, np. sąsiad (p. są-) lub Sątok (w przeciwieństwie do Roz-tok), a jako z przed czasownikiem; jako przyimek oznacza ‘spół, razem’: »ja z nim« (albo, wedle dawnej składni:
