Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 631.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

wieku stale panicze! królewicze! — i te wołacze ułatwiły może przejęcie ruskiego -icz). Przyrostek -ic, rus. -icz, serb. -ić, cerk. -iszt, odpowiada lit. -ytis (zdrobniające) i z innym stopniem samogłoski -aitis (odojcowskie; -ajt, -ojt, i -at narzeczowe, tworzą litewskie imiona odojcowskie: Kurszat = ‘syn Kursza’, jak grec. -idēs: Atreidēs, ‘syn Atrea’). Znaczenie zdrobniałości jest pierwotne, uogólnia się i do przynależności, np. mieścicmiejski synek« mawiano później), t. j. ‘mieszczanin’, już w 14. wieku, jak rus. Moskwicz, ‘mieszkaniec Moskwy’, lit. Żemaitis, ‘mieszkaniec Niziny’. Przyrostków »mówiących« nam brak, bo i -ciel w nauczy-ciel, i -ęga w włóczęga, tak samo jak -dło w my-dło lub -taj w ra-taj, były przyrostkami jak -k, -c itd., to znaczy nie posiadały samoistnego bytu, jak np. niem. -lich, -bar i -sam, co przymiotniki tworzą (lich było ‘ciało’; bar ‘nosząc’; sam ‘podobny’), albo -schaft, -tum, co rzeczowniki urabiają (-schaft ‘sposób’; -tum ‘stan’), w glücklich, ehrbar, ehrsam, Herrschaft, Reichtum. Naszemu -ic odpowiada co do znaczenia niem. -ing i -ung, stąd koning i konung, p. ksiądz. Naszemu -ski odpowiada węg. szlacheckie -i: Esterhazi itd.

wić, wiję; wić, wici, i ‘zwitek sznurów’, co w pospolitem ruszeniu od grodu do grodu i od dworku do dworku sobie dla gotowości wojennej oddawano, pod karą śmierci, ktoby natychmiast sąsiadowi go nie oddał; nazwę wici (łac. restis, to samo) zatrzymano, gdy sznury zastąpiła cedułka pisana czy drukowana; we zwrotach: »trzecie wici«, ‘ostateczność’, »na wici mi przyszło«, ‘rozpaczam’. Dalej witka; witwa, rodzaj ‘wierzby’; zawijać (np. włosy), wywijać (np. nogami), powijać, powijakipowiła dziecko«), nawijać (nici), »wijadło albo sukadło«, r. 1500, ‘kłębek, kołowrotek’; wikło, wiklina, o ‘zaroślach’, z dawniejszego witlina (kl z tl, por. wąklica, p. wątły). Z wokalizacją o: powój, zwój, obojczyk (p.). P. wianek, wicher, wiecha, widły, wija. Prasłowo; cerk. witi, wiją, powit, itd.; lit. wyti, weju i wiju, ‘wić’, wytas, ‘wity’, wytis, ‘wić, witka’ (żilwitis, ‘witwa’); prus. apewitwo, ‘rokicina’ (nad ‘rzeką’, ape); lit. wytuwai, ‘zwitek przędziwa’, wytułas, ‘powiąsło’; ind. wajati i wjajati, ‘wije, plecie’, wīta- ‘pleciony’, waja-, ‘gałąź; grec. itys, ‘obwód koła’, nazwy dla ‘wierzby’: itea i oisya; łac. viēre, ‘pleść’, (stąd nazwa Wietora, krakowskiego drukarza), vimen, ‘wiklina’, vītis, ‘wić (winna)’, vitus, ‘obręcz koła’; niem. Weide, dawne wid, ‘powróz’. Ale wicina, ‘statek na Niemnie’, to nazwa obca, białoruska i litewska, bo »szkuty w Litwie wicinami zowią«, r. 1609.

widek, ‘okolica, kraj, powiat’, w 16. wieku w Krakowie, dziś tylko na Podhalu znane, z węg. videk, ‘powiat’.

widły, widełki, widelec (zamiast *widlec, widelca); z przyrostkiem -dło od wi-ć, p. (‘do nawijania, nabijania’); prasłowiańskie; cerk. wilicę, serb. słowień. wile, rus. wiły, czes. wídly i wídle. Tu i powidła, r. 1500 (czeskie tak samo).

widzieć, częstotliwe widać (dziś tylko bezokolicznik, dawniej: widamy); wid, widny, widno; widok, widoczek; uwidoczniać; widowisko; widziadło, niewidzialny; widmo; widomo, niewidomy; niedowidzać; widz; nawidzieć, ‘chętnie widzieć’,