urzut, ‘złom, obwał, spad’, »urzut wapienny« r. 1470, Urzuty 1136 r. (pisane uruti), wszelakie inne Urzuty i Urzutki, wyjątkowo w liczbie pojed.: Urzut. Czesi mają i przymiotnik urzutný, dziś úrzitný, ‘ogromny’ (małorus. uretny?); w aktach węgierskich zachodzi i nazwa urutna, dla ‘terra inculta’.
usile, ‘praca’, częste w psałterzu i biblji: »pożegna wszytko usile«; tak samo: usiłowanie, usiłować, ‘pracować’; ale jest w psałterzu i usile = nasile, ‘gwałt’: »usile cirpię«. P. siła.
uskrzynąć, ‘uszkodzić’, p. skrzyp; przed n wypadło p.
usta, usteczka, ustny, ustnie; poduścić, poduszczać kogo, ‘nabechtać’ (inni Słowianie używają podobnie wnuszyć, od ucha); uście (rzeki), z czego u nas ujście zrobiono, niby od ujść (już w 10. wieku zapisał Thietmar Uście Ury, jako słowiańską nazwę niem. Wolmirstedtu, ale Wisłoujście jest niepolskie tłumaczenie Weichselmünde). Prasłowo; cerk. usta, ustije, ‘ujście’, ustiti, ‘podżegać’, i tak samo u wszystkich Słowian. W lit. brak poniekąd (prus. austo, austin, obce Litwie i Łotwie, może polskie?), ale jest uosta, ‘ujście’; ind. osztha-, ‘warga’, awest. aosztā, ‘obie wargi’, łac. ōstium, austium, ‘ujście’, urobione od ind. ās-, ‘usta’, āsija- ‘paszcza’, ‘otwór (rany)’, awest. anhō, ‘ust’ (drugi przyp.), łac. ōs, ōris, ‘usta’.
ustać, ustanie, w biblji o ‘zmęczeniu’: »nogi jich nie ustały«, »prze ustanie«, ‘dla znużenia’; ale ustawa nic innego niż ‘postanowienie’, ustawić, ustawny, ‘ciągły, uporny’; ustawiczstwo, z czeska, ustawiczny, ‘trwały’; ustanowić, ‘utwierdzić’, »ustanowi się korab«, biblja (stanął, Leopolita). Tak samo czes. ustalý, ‘znużony’, ustawiczstwí, ‘stałość’. P. stać; por. staw i stan.
usterk, usterknąć, p. stark.
uświt, uświtnąć, w biblji; ale i oświt: »wstał na oświcie«; p. świt.
uszmarać, ‘powalać’, »uszmara (się) w kominie«; tak samo w czes., szmárati, ale tam są obok i postaci z cz: czmárati, czmarykati, o ‘bazgraniu’; czy mimo to nie należy do smar, smarować, p. (?).
utarczka, ‘walka’; obce Czechom, jest u Serbów: utrka, ‘gonitwa’, utrkiwati se, ‘biec w zawody’; cerk. trk, ‘bieg’, słowień. bułg. trczati, ‘biec’; u Rusi tork-, ‘tykać’, prytorknuty sia, ‘dotknąć się’; czes. trkati, ‘bóść rogami’, nasze tryksać się, z odmiennem następstwem płynnej. Tu należy i natarczywy.
utok(a), ‘schronisko, gdzie się ucieka’; tak samo w czeskiem, ale tam útok znaczy i ‘napad, szturm’; por. tok, zatoka; p. ciec.
utropiony, w psałterzach: »utropiony winem« (»od wina«, w florjańskim; »upojony od wina«, w krakowskim), ‘utrapiony’; p. trapić; tu ocalało polskie -ro-.
utyskiwać, p. tęskny.
uwadzić się, ‘umotać się’: »owa się w sidlech uwadził«, w Ezopie, »ten się w plotkach nie uwadzi«; od wadzić, odmiennego od dzisiejszego wadzić, co od wada (p.); por. serb. waditi, ‘wyciągać’ (czes. wadka, o ‘niewodzie’, z niem. Wathe), cerk. izwaditi, ‘wyjmywać’, swaditi, ‘łączyć’, bułg. wadja, ‘wyjmywać’; por. litew. waduoti, ‘wykupywać’, niem. Wette, z pierwotnego *wadjō, ‘zastaw’, z czego łac. vadium, franc. gage (skąd u nas gaża, angażować); od Wette u nas: wet (p.).
uwaga, uważać, uważny, p. waga.
