szcze i trzecie trzeba, ‘ofiara pogańska’, w kapitularzu paderborńskim z r. 785: »idolothita (‘ofiary bałwochwalcze’) quod trebo dicitur«, cerk. starorus. trěba, trěbiszte, ‘ołtarz’, triebnik, ‘księga rytuałowa’, załab. trebe, ‘Boże Narodzenie’; prawdopodobnie do trzeba.
trzebuła, trzebula, trzebulka, trybulka, i z mylną nosówką (por. Trębowla z Trebowla): trębulka; czes. trzebule, serb. trbulja; u nas (Stanko 1472 r.) i trzebnik, a w 16. wieku i kierbnik (z niem. Kerbel, Kirbel; rus. kierwiel, słowień. krebulec, krefulica). Roślina hodowana; wszelkie jej nazwy przekręcone z łac. cerefolium z grec. chairefyllon.
trzeć, trę, tarł; tarłko, tarłka (p.), i bez ł: tarko, tarka, a oboczne ciardłko w 16. wieku; tarty; tartak; tartas; częstotliwe nacierać, obcierać, wycierać, i t. d.; ścierka, w 15. wieku ścirzka; tarło, o rybach; trzeć z *ter-ti; do tego ter-, z o: tor (p.). Dalej: tryny i trzyny (p.), makutra (p. mak), cierlica (p.), trociny (p.). Prasłowo; litew. tirti, ‘badać’, trinti, ‘trzeć’, prus. trinie, ‘grozi’, lit. trenēti, ‘butwieć’; grec. teirō, teretron, ‘świder’, tornos, ‘dłóto’, trētos, ‘przebity’, łac. tero, ‘trę’, itd. Tak samo u wszystkich Słowian: rus. tieret’, tru, zatirat’, itd.
trzej (z trze), trzy; drugi przypadek dawniej trzy, od 15. wieku trzech; trzeci; trój (potrójny, trojaki), trójca; troić; trojniak, trzeciak; trzecina i trzecizna, obie w biblji, tamże trzecie, ‘po raz trzeci’; samotrzeć. We złożeniach trzech- obok trzy-: trzechlecie i trzylecie; trzydniowy, trzydniówka. Prasłowo; lit. trys, treczias; grec. trejs, tritos; łac. tres, tertius (prus. tirtjas); niem. drei, dritter; indyj. trī i trajas, traja-, ‘potrójny, trój’ (litew. treji, z e, nie o, jak u Słowian), we złożeniach tri-, tripad-, grec. tripus, łac. tripes, cerk. trnog (p. trynóg), z tego rus. trenog. Przysłowie: »pleść trzy po trzy«, »w głowie pustki, w języku łaciny przez trzecie« (‘coś niecoś’), Potocki.
trzem, ‘sala’, ‘sień’; prasłowo, od 16. wieku zupełnie zapomniane; w psałterzach najobfitsze (w biblji go niema): »w trzemiech« (raz »w stremech«, myłką kopisty, »w trzemyech« w puławskim; s- byłoby słuszne, gdyby czrze- było pierwotne, jak np. w strzewik obok trzewik, z czrze-, ale trzem poszedł z *term-); cerk. trěm, ‘wieża’, rus. tierem, serb. trijem, ‘hala’; niema u Słowian zachodnich, prócz u nas; moderniści wprowadzili ruską postać słowa: terem, miasto prapolskiej, trzem (podobne ich żarty z witezami i gontynami!). Nie pożyczka to z grec. teremnon, ‘gmach’, lecz prasłowiańskie. W słownikach pod terem wypisują niesłychane znaczenia (»bezdroże, kąty, zarośla«, zamiast: ‘dom, dwór’). Ale terempela, ‘dziewczyna roztrzepana’, to odmianka do terepele (p.), trepele. A teremtetować zwykłe węg. zaklęcie od teremtette, ‘stworzenie’, u nas i bassama teremtete, dla większego szyku!
trzemcha, dziś już tylko w nazwach miejscowych: Trzemeszno (Trzemeski); trze- z czrze-, jak w wszystkich podobnych słowach od połowy 15. wieku; dziś zamiast postaci polskiej używamy ruskiej: czeremcha (por. czereda, czerep, czereśnia); słowień. czremcha (ale serb. sremsza, s- z podniebiennego k); lit. szermukszlē i szermuksznē, łotew. sermaukszi i cermauksis
