w 16. wieku zawsze spar, szpar już w 17. w.; cerk. czĭparog, ‘pazur’, czĭpag, ‘pektoralik’. Znaczenie ‘szczeliny’ nie pierwotne: spar, wspar, był ‘wabem na ptactwo’, drążkiem »z rososzkami«, na którym przywiązywano ptaka (gołębia), aby wabił inne, stąd: »na sparze siedzieć«, t. j. ‘na widoku’, częste szczególniej u Reja; od owego ‘rozszczepienia’ przeniesiono to na ‘szczelinę’. Pień ten sam co w słowiańskich nazwach jak serb. czapak, czaporak, ‘pazur’, czapur, ‘kij’, czepur, ‘kaczan’, czepurati, ‘skubać’.
szparag, szparagowy; rus. sparża; z łac. asparagus (niem. Spargel; czes. szparga, jak w węg., i szpargel), z grec. asparagos, o ‘latorośli, pędzie’ (do pnia sperg-, łac. spargo, p. praga).
szpargał, od 17. wieku, dla ‘ramoty, bredni pisanych i drukowanych’.
szparki, szparko, p. szpar; słowo nie tak dawne, jest u Paprockiego; lecz może szp- zwykłym trybem zamiast sp-, więc do spory?; nord. sparkr, ‘raźny’, przypadkowo podobne.
szpąga, pisane i szponga, z niem. prasłowa Spange, ‘listwa, bunt’.
szper, szperować, ‘szacować majętność na sprzedaż (za długi i t. p.)’; szperunk; szperownik, ‘szacownik’, ‘auctionarius’, w 15. i 16. wieku, od urzędów miejskich; niem. sperren, Sperrung, do Sparren, ‘belka’; por.: »o dług gdy kto szperuje na cudze imienie, tedy pierwszy szperunk idzie naprzód«; potem przeniesiono to na ‘badanie’: »przez szperunki pojedynkowe odkrywamy prawdy powszechniejsze«, »Pan szperuje przepaść«, u Leopolity (»przegląda przepaści«, w późniejszych bibljach), a stąd nasze szperać, szperacz, niby ‘przeszukiwacz, przeglądacz’, już od 17. wieku; nawet szperlać. Odmienne jest szparować, uszparować, ‘oszczędzać’, szparkasa, od niem. sparen (skąd i franc. épargner, to samo), pokrewnego z naszem spieć (p. spiech); p. spory.
szperka, dawniej szpyrka, ‘słonina’, z niem. Spiere.
szpetny, oszpecić, dawniej szpatny, oszpacić; szpetota, szpeciąg, szpetulka, szpetulicha, czes. szpata, ‘brzydota’, szpatiti; ale jest i szpat, szpata, o ‘wadzie końskiej (wygięciu nogi)’, szpatawy, z niem. Spath, w 16. i 17. wieku stale szpot, szpotawy: »koń, który ma szpot u wszystkich nóg«; to samo co szpetny: »szpocić prawo«, »to go nie szpoci« (‘kala’), »krzywo i szpotawo«; szpotlawy, ‘niezgrabny’.
szpic, ‘szczyt’, dawniej wyłącznie szpica, śpica; »zrządzili spicę«, w biblji, tłumaczy dosłownie łac. ‘acies’ (»zszykowali wojsko«, Leopolita), »stali na spicy«, »przed szpycą wojski«; szpiczasty i szpicasty, śpiczasty; z niem. Spitze; czes. szpic (i o ‘szprychach kołowych’, jak u nas »koło szpiczaste«); szpic, gatunek ‘psa’, nowa pożyczka.
szpieg, szpiegować, dawniej spiegować, spiegierz i spieglerz w biblji; czes. szpeh, szpehowati, słowień. spegati i szpegati, spegawec; z niem. spähen, Späher, od czego i włoskie spione, co się po całej Europie rozeszło.
szpik, naszpikować, śpik; szpikulec; u Czechów szpek i szpik; z niem. Speck; słowo praniemieckie bez dalszego wywodu, jeśli nie od spē-, p. spiech.
szpila, z niem. Spiel; w staroczeskiem i w psałterzu florjańskim
