Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 560.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

latawiec’; nazwa herbowa (orzeł bezgłowy); »hurmą, nagle, jak z procy, leciał na dół szaszorem«, »gromadą i szaszorem się wali«, »porwawszy się szaszorem«, »panickim obwiał ich szaszorem«, »haniebnym szaszorem uciekali«; z węg. sas (wymawiane szasz), ‘orzeł’. R. 1607: »szaszor, cymbulec, bełt, kijec«, o ‘maczudze do rzucania’.

szata, szacić, szatka; szatny, szatnik, szatniczy; szatownia; szatno; od nas na całą Ruś; u nas całą ‘suknię’ znaczy, u Słowieńców i Czechów i ‘chustkę’ (szátek na głowę, lub do nosa); jest i u Łużyczan; dalej nieznane.

szater, szatr, szatro, szaterek, ‘namiot’: »owczarze pod szatrami siedzą«; w myślistwie ptaszem szaterek ‘budka przenośna’; ogólnie słowiańska pożyczka ze Wschodu, z sz- i cz-: czader, czator, u Bułgarów i Serbów, czadra i na Rusi, zresztą sz- (u Czechów, u nas, ale i na całem Południu); z tur. czader, u nas z węg. sátor, ‘namiot’.

szatrzyć się, ‘uważać’, u Klonowica, por. czes. szetrziti, ‘baczyć’ (u Słowieńców szatrija, ‘czary’, oszatrati, ‘oczarować’; na Litwie sławna czarami góra Szatrija).

szatyn, szatynka, ‘ciemno-blond’, z franc. châtain od châtaigne, ‘kasztan’, łac. castanea.

szawiać, w 16. wieku, ‘ruszać, pomykać’; por. chwiać.

szawina, rodzaj ‘jałowca’ (zowią go i ch(w)ojka), z łac. sabina, od 15. wieku (1472 r.); pisownia z s-, nie sz-, sawina, wyjątkowa.

szawłok, ‘naczynie skórzane’, w 16. i 17. wieku.

szczałbatka, ‘czaszka’, p. szczel.

szczapa, p. szczep.

szczaw, roślina ‘rumex’, szczawik zajęczy; szczawa, ‘woda kwaskowata’, Szczawnica, ‘źródło szczawy’; prasłowiańskie; cerk. sztaw, ‘rumex’, u innych Słowian i z przyrostkiem -l: rus. szczawiel (i szczawiej), serb. sztawel, czes. sztjawel, łuż. szcichel. Pisownia szczawiu w 16. wieku oznacza miękkość w’.

szczątek, »do szczętu«, doszczętny, »ze szczętem«, szczątkowy; dziś już tylko to w obiegu, o ‘ostatku’, jedyne co u nas ocalało z prasłowa czędo, ‘dziecko’, zapisanego jeszcze r. 1596 w »mazurskiej« postaci: cędo. Cerk. izczędije, nasze *szczędzie, ‘potomstwo’. Jeszcze w 15. wieku modlą się w kościele za króla Kazimira i za szcządek jego (‘potomstwo’); »wyniszczyć coś do szczędu (lub ze szczędem)« znaczyło ‘do ostatka, zupełnie’, i przez cały 16. wiek, i później nawet, liczne tegoż przykłady: »zastępy do szczędu małego wybite«, »niech nam ukażą jaki szczęd albo znak narodu Dawidowego«, »bez potomków i szczątków«; przed k utrwaliło się t i przeniosło do szczętu, zamiast szczędu (por.: »od żalu snu nie miał ni szcządku«). Prasłowiańskie czędo, rus. czado, południowe czedo (u Czechów, jak u nas, tylko szczedi), pozornie przypomina niem. Kind, ale nic z niem nie ma spólnego, jest zbiorowe (jak sta-do) do czę-, p. -cząć, począć.

szczebel, szczeblik w drabinie, szczeblować, por. rus. szczebło, ‘trzaska’.

szczebiot, szczebiotać, trzecia osoba: szczebiece; szczebietliwy i szczebiotliwy, szczebietny i szczebiotny; pień szczeb- z półgłoską miękką: szczĭb-; przyrostek zwykły wszelkich »dźwięków«: -et lub -ĭt; pra-