ex-pendere, od którego u nas i ekspensy, ekspensować, i spendować, zaszpendować(!), i dyspens(a), ‘zwolnienie od ślubów’; niem. Spende z łac. expendere, a Speise (dziś ‘potrawa’, właściwie ‘prowiant’; p. spiża) z łac. spēsa (od spendere).
spidwas(ek), w 16. wieku, dla ‘szafki, skrzynki’, z niemieckiego; część druga: Fass, ‘beczka’; ale pierwsza?
spiech, »kupia, ein geschäft«, r. 1500; pospiech; spieszyć się, spieszno mi (co innego: spieszyć kogo, ‘z konnego pieszym uczynić’!); urobione przyrostkiem -ch (jak śmiech do śmiać) do spieć, spiać; przyspieć, przyspiewać, dośpieć, dziś już zapomniane czasowniki o ‘osiąganiu czegoś’, ‘dojrzewaniu’, ‘powodzeniu’, częste w 14. i 15. wieku: »dospiewając łuk«, w psałterzu, ‘naciągając’; przespieje i przyspieje tłumaczy tam łac. prosperować; »nie przyśpiał«, ‘nie przybył’, w biblji, dośpiełe, tamże (»sposobne ku połykaniu«, Leopolita), »mnogie rzeczy prześpiał«, ‘dokonał’, »i gdy k jednej górze przyśpiał«, ‘doszedł’, w Ezopie (tamże: »teraz pan niedospieszen, ‘nieswobodny’); »pośpiej na pomoc«; niedospiałek. Prasłowo; cerk. spě(ja)ti, do- i pri-spěti, ‘przybyć’; serb. dospjeti, ‘dojrzeć’, dospjetak, ‘termin’; czes. spieti, ‘spieszyć’; rus. spjełyj, ‘dojrzały’. Lit. spēti, spēju, ‘mieć czas, móc’, spētas, ‘czas wolny’, spērus, ‘prędki’, spēmē, ‘pospiech’; ind. sphā-ti- i sphī-ti-, ‘dobrobyt’; niem. dawne spuot, ‘powodzenie’, dziś sich sputen, ‘spieszyć się’, anglosas. spowan, ‘powodzić się’, niem. dawne spuon; łac. spatium, ‘przestwór’. P. spory.
spień, spionek, ‘iglica’; »gębusię zasznurować spieniem«, około r. 1570; może z trzpień (p.); ale spinka od spinania, p. piąć.
spiew, spiewać, spiewak, spiewaczka; spiewny, spiewnik, spiewność; złożone, p. piać; w dalszych złożeniach: przyspiew, odspiew.
spikanard, już w 15. wieku, o ‘pachnącem zielu (lawendzie)’, z łac. spica (‘źdźbło’) nardi (grec. nardos, nazwa rośliny z gatunku valeriana).
spiknąć się, spiknienie przeciw komu, ‘zmowa, sprzysiężenie’, p. pikknąć; tak samo w czeskiem; tamże i bez s-: pikle, ‘kabały’, pikleník, ‘spiskowiec’.
spina, słowo łacińskie: »grzbietowa spina«, ‘plecy’, u nas w 16. wieku używane; od nas przeszło na Ruś, gdzie do dziś ogólnie istnieje, gdy my o niem całkiem zapomnieli.
spirytus, zatrzymał wyjątkowo łacińską końcówkę, którą stale odrzucamy; por. rus. spirt; i Niemcy ją zachowali. Od łac. spirare, ‘oddychać’; stąd i nazwa Ducha św., i spirytyzm.
spis; spisek, nietylko ‘regestr’, ale i ‘zmowa, sprzysiężenie’, spiskować, spiskowiec (jak szeregowiec, Niżowiec); p. pisać.
spis, spisa, ‘dzida’, spisnik, z niem. Spiess; spisglas, już u Stanka 1472 r., ‘antymon’, z niem. Spiessglas; od pnia spi-, tego samego co i w niem. Spitze, p. szpic.
spiż(a), ‘bronz’, spiżowy; z niem. Speise, ‘pokarm’ (dawniej spīse), Glockenspeise; dziś u nas ograniczone do ‘kruszcu’ (z miedzi i cyny), z czego dzwony leją, ale do 18. wieku znaczyła spiża ‘to, co w spiżarni naspiżowano’; »spiżować wóz«, ‘nabierać żywności’; ocalało do dziś w słowach spiżarnia, spiżarka. Już r. 1500: »spiża, cuprum, metallum«. Niemieckie Speise z łaciny, p. speza.
