Słowianie. Forma Sławianie, popłacająca od 16. do 19. wieku, mylna; cerkiewne to przejęcie z grec. i łac. Sklavenoi, Sclavus. Przymiotnik dawniej słowieński (tak stale u Kochanowskiego i i.), chociaż równie poprawna forma mianownika Słowienie, liczba pojed. Słowienin, nierównie rzadsza; -ia- w Słowianie, od drugiego przypadku liczby mnogiej: Słowian, zastąpiło -ie-. Przypomina pozornie nazwy »krajowe, topograficzne«, jak Rzymianin, Rzymianie, lub Krakowianin, Krakowianie, ależ różni się od nich zasadniczo, bo niema żadnego »słowski« (»sławska ziemia« u Brodzińskiego jest jego i Kollara wymysłem), jakby koniecznie oczekiwać należało; przymiotnik brzmi już w 9. wieku tylko słowieńsk. Niemaż i żadnego *Słowa, czy jak tam, skądby Słowian wywodzić można, i próżno bajano w 16. wieku o jakiemś podmoskiewskiem jeziorze Słownie (!). Dalej, nazwa to nie ogólna, lecz kilku szczepów, głównie pogranicznych; z niemi stykali się najpierw Grecy i Niemcy, i od nich przenieśli, uogólnili ją na wszystkich tej samej mowy, jak to stale bywa (por. franc. Allemands dla wszystkich Niemców). Łacinnicy i Grecy używają rychle i formy skróconej, Sclavus, obowiązującej powszechnie w Europie (a nawet u Arabów, Saklab albo Sakaliba), a ponieważ handel niewolnikami zasilał się głównie uprowadzaniem albo kupnem Słowian, stąd już od 10. wieku przyjęło Sclavus znaczenie ‘niewolnika’, niem. Sklave, franc. esclave, włos. schiavo; może właśnie od Włochów, z Wenecji, rozeszła się ta nazwa szczepowa w tem osobliwszem znaczeniu. Tak samo jak Niemiec, jest i Słowian (utworzone jak młodzian, albo cerk. pĭrwěn, raměn) uszczypliwem przezwiskiem, i oznacza coś wręcz przeciwnego znaczeniu »słowa«: ‘mruka’ (goc. slavan, ‘milczeć’) albo ‘powolnego’, jeżeli wolno włączyć tu polską nazwę ‘lnu powoli dojrzewającego’; słowień, słownia (w przeciwieństwie do rychlaka, skakuna). Pień sleu- (por. sługa) i slei-, zastąpione obficie w niem., ang. slow, ‘powolny’; por. nasze śluz i ślaz od tychże pni, a może i słota tu należy. Skrócone, czeskie, Słowak, Słowaczka, itd., niedawne.
słowik, nazwa ptaka; jak cerk. sławij, rus. sołowiej dowodzą, z pierwotnego *sołw, oznaczającego ‘kolor żółtawo-szary’ (niemieckie sal, ‘brudno-szary’); prus. salowis pożyczka.
słowo, od tegoż pnia, co słynąć i sława; pierwotne *slewo, jak grec. kle(w)os; gdy po innych językach tylko ‘sławę’ znaczy, u Słowian (jak i w Eranie, awest. śravah-) ‘mowa, słowo’ (ind. śrawas-, łac. cluor, itd., o ‘sławie’). Z pierwotnego pnia na -s, jak grec. kleos, por. rus. słowiesa, słowiesnyj, niema u nas już śladu. Urobienia: słowny; słowarz, słownik; słówko. Od słowa (zrozumiałego, w przeciwstawieniu do »niemych«, bo niezrozumiałych sąsiadów, głównie Niemców) miała wyjść i nazwa Słowian (p.), ależ to niemożliwe (ze względów tak rzeczowych, jak językowych).
słuch, słuchać, słuchacz, posłuszny; słuchowy; słuchalnica, ‘konfesjonał’; słuszny (i w znaczeniu ‘dorosły’, właściwie tylko ‘godny’), od słusz(a), czasownika słuszać: »co słuszało«, ‘co się godziło, należało’, w biblji: »coż k rządu
