ir-, er-, ar-, o ‘rozparaniu’: lit. irti, ‘rozprówać, rozpadać się’; słow. or- w oriti, ‘burzyć’ (p. ob-orzyć), rus. raz-oriť, ‘zburzyć’.
rzazać, »rzazak albo strug«, do strugania, rzazania; rzazanie, ‘rzeźba’, r. 1500; p. rzezać.
rząd, rzędu, ‘szereg, koleja’, rządki; porządek, porządkować; »w karczmie każdy rzędem płaci za wszystkich« (‘po kolei’); ‘umowa, najem’: rzędny, ‘najęty’; rząd, rzędzik, ‘uprząż koni, strój ich’, do dziś w przysłowiu: »konia z rzędem«, »osieł w bogatym rzędzie«; rząd, rządu, rządowy, rządzić (dawniej rzędzić), rządca, rządny, rządność, rządziciel; rzędzicha, rzędziocha (później i z ą: rządzicha, rządziocha), ‘kobieta wyrywająca się do rządzenia’; nierząd, nierządny. Liczne złożenia: zrzędzić (p.); wyrządzić (wyrzędzić, ‘nająć’); zarządzić (zarządca); podrzędztwo, podrzędny; urząd, urzędować, urzędnik; narząd, narzędzie; porządny jak rządny, nieporządki, itd. Rozwój znaczeń taki sam, jak i przy czyn: rząd na koniu, jak czyn, ‘zbroja zupełna’ na człowieku; narzędzie = naczynie; urzędnik = czynownik (rus.); wyrządzić = uczynić. Prasłowiańskie to, ale tylko w znaczeniu ‘szeregu, kolei’, ‘ordo’, u nas szczególniej rozwinięte. W litewszczyźnie słabo zastąpione: rinda, ‘żłób’ (w łotew. ‘rząd’), nurendēti, o ‘zachodzeniu słońca’, randa, ‘blizna’; bez nosówki i z wokalizacją i, ai: łotew. ridu (rist), ‘porządkuję’, ridi, ‘narzędzie’, raids, ‘gotów’. Pierwotne ię ustępuje przed ią (pierwszego przypadku i czasu teraźniejszego). Rozróżnianie znaczeń podobne u Czechów, między rzaditi, ‘porządkować’, a rzáditi, ‘rządzić, grasować’: rzad o ‘rzędzie’, ‘ordo’, a rzád ‘ustawa, order’. P. obrzęd.
rząp, rząpia, ‘guzica, kuper’, serb. rep, ‘ogon’ (urobienia od niego dla ‘fraka’ i ‘komety’!), łuż. rjap, ‘stos pacierzowy’. Od rząp, ‘ogon’, żartobliwe rzępoła (por. pierdoła), rzępolić, o ‘nędznej muzyczce’ (w karczmie). Z tem prasłowiańskiem rząp pomieszano w pisowni rząp, rząpia, ‘zbiornik wody’ (szczególniej w cegielni); pożyczka to z niem. Sumpf, w 16. wieku dobrze przez ż (nie przez rz!) pisana: żąp, trybem polskim z żump, co jest u innych Słowian, Czechów i Słowaków; w aktach 15. wieku zump, zumparius oznaczał wręcz ‘ceglarza’.
rzec, rzekę i rzeknę; częstotliwe rzekać, na Śląsku do dziś o ‘pacierzu’; we złożeniach: narzekać, przyrzekać, wyrzekać, zarzekać się. Pierwotne krótkie e w rzekę przechodzi w półgłoskę, »ulatnia się«, więc: rzkąc, arzkąc, ‘mówiąc’, a dawniejsza forma arzką i arzka; rozkaźnik: rcy (rzcy) jeszcze dwukrotnie w psałterzu, ale puławski daje na obu miejscach: rzecz;, nierzkąc, rzkomo lub wrzkomo, obok wrzekomo; e w narzekać itd. jest długie; rzekący w 15. i 16. wieku w znaczeniu, jak zawsze, biernem: ‘nazywany’, »ryba tak rzekąca«, itp. Z wokalizacją o p. rok. Cerk. reką, reszti, i podobnie u wszystkich Słowian. Brak odpowiedników w językach pokrewnych, np. w litewskiem.
rzechotać, w rozmaitych postaciach: rzechtać, rzektać, rzekotać, rzegotać; o głosach sroki, wieprza, żab; u ludzi o ‘śmiechu głośnym’ albo o ‘paplaniu’; w biblji rzektanie o ‘rżeniu koni’; słowień. regetati o żabach; z wokalizacją o staroruskie rokotati, ‘hałasować’.
