‘milszy’. Brak w lit.; niem. ruohhan, ruhen, geruhen (‘raczyć’), Ruhe (?). W 16. wieku, np. u Reja, zamiast raczej często radszej, np.: »radszej wierz patronowi memu«, »każdy niż w złocie, radszej w sławie«, »chcieli go radszej królem mieć, niż...«; jest nawet i radszy: »niczymbych nie radszy był jako Diogenesem«; to pomieszano z radziej, radszy od rad (p.); raczej jedynie poprawne, radszej mylne; podobnie u Biernata radniej, ‘raczej’; »z niecnoty się radniej chełpi«, »radniej zginę«.
rać (14. wiek), racica, ‘kopyto rozdwojone u bydła’; niemal tylko nam znane; u innych Słowian ‘oszczep, spisa’, ratiszcze, ‘rękojeść raci’, łużyc. racić, ‘założyć drogę’.
rad, nierad komu; radość, używane pierwotnie w liczbie mnogiej (jak w łac., małorus. i i.): radości; radośny, radować się; rado, ‘chętnie’; radziej i radniej, ‘raczej’; częsty składnik w imionach: Radgost (stąd Radogoszcz), Radymno, napoły ruskie, Radzim, ‘Gaudencjusz’, Radom, Radonia, Radoszkowice, Radzyń, i inne. Przestawione z *ard-: Ardogastes (= Radogost), jeszcze w 7. wieku wymieniony Słowianin (por. ramię i t. p.); ind. ardh-, ‘darzyć się, zadowalać’, grec. althomai, ‘zdrowieję’, althainō, ‘uzdrawiam’. Brak odpowiednika w litewskiem. Z dawnych postaci wymieniam pierwotne radostny w psałterzu i biblji; radek (jak sobek itp.), ‘co się raduje, cieszy’. Imię Radgost powtarza się w słynnej Radgoszczy w Meklenburg-Strelitzu, Feldbergu nad jeziorem Lucin (Łęczno?; por. jezioro Nałęcz), świątyni Swarożyca-ognia, od której przejął nazwisko i cały szczep Redarów (mniemana Rethra, jako nazwa miejscowości samej, do bajek należy), bo i u nas od najdawniejszych czasów narzeczowo a po r w e przechodzi (przykłady już w 1136 r.). Radwan, nazwa (zawołanie) herbu, na pierwszy rzut oka imię słowiańskie, jak np. serb. Radowan, ale to złudne; może to czes. radwanec, ‘taczka’, od *radwan, niem. Radwagen.
rada, w 16. wieku ‘senator’, jak w czes. pán rada; radzić, radny, radca, dawniej i rajca z radźca, a stąd i rajcować, rajczyni, i raić, naraić; radziecki; liczne złożenia: porada, poradzić, narada, dorada, zaradzić czemu, obrady (np. sejmowe) itd., najciekawsze: zdrada (p.); zachodniosłowiańska pożyczka z niem. Rath; z Polski przeszła na Ruś, Małą i Białą, nie do Wielkiej; niem. rathen (starosas. rādan), ‘radzić’, ind. rādh-noti, ‘zyskiwa’, awest. rāda-, ‘starający się’.
radło, radlica, radlić; dziś do przeorywania roli zoranej pługiem, niegdyś do samej orki, i od niej przezwane, bo radło (lit. arkłas, ‘socha’) powstało przestawką z *ārdło, grec. arotron, łac. arātrum, itd. Tak samo u wszystkich Słowian: na Południu i Wschodzie (o)rało, na Zachodzie radło; narzeczowo z e: redlica, redlić (re- zamiast ra- w narzeczach bardzo dawne).
rafa, rafina, jest i rapa, ‘kamień podwodny’, z niem. Riff z nord. rifa, ‘łupię’.
raj, ‘paradyz’ (więc i ‘najwyższe piętro w teatrze’); w nazwach miejcowych: Rajgród itd.; pierwotnie: ‘błogi kraj bez zimy’, więc do raju, wyraju, ptactwo na zimę spieszy; rajski. Natomiast paradyz, paradyż, kościelne, z łaciny-greki, a to wkońcu z perskiej nazwy ‘parku[1]
- ↑
Brak dokończenia treści hasła, które powinno znajdować się na następnej stronie słownika.
