‘ofiara’; cerkiewne, u pisarzy unickich i dyzunickich 17. wieku częste; praskura i proskura u Stanka r. 1472, o ‘pieczywie pszennem’.
proso, tak samo w całej Słowiańszczyźnie; najcelniejsze w uprawie rolnej zajmywało miejsce, o czem źródła arabskie 9. i 10. wieku wyraźnie świadczą; trojaka nazwa: ber, pszono, proso, również tego dowodzi; proso wyłącznie słowiańskie. Litwa ma inną nazwę, małnos lub soros; pierwsza indoeuropejska, grec. melinē, łac. milium; druga przypomina przypadkiem hebrajskie śôrā, ‘proso’ (jak hebr. bar, ‘zboże’, nasze ber), i nic z tego dla dziejów pierwotnego handlu nie wypływa.
prosty, prostować i prościć, upraszczać; prostak, prościnka, prostactwo; prostucha, ‘licha wódka’; prostota i prostość; złożenia: prostokątny, prostopadły, dawne prostowłosa (i przez nieporozumienie: przestowłosa i beztowłosa!), z ‘rozpuszczonemi włosami’. W biblji prościć znaczy ‘wyswobadzać’: »prościł jest Lota«, »wyprości mię« (»wyswobodź«, Leopolita) »sprościłeś je« (»wybawiłeś«, Leopolita), por. rus. prostit’ i proszczať, ‘przebaczać’, proszcza, ‘absolucja grzechów’ (częste w polemice z prawosławiem w 17. wieku), proszczajte mówią przy rozstawaniu się. Tu i nasze sprośny (jak zdrożny, zbrodnia), ‘ten, co z prostego (z drogi, z brodu) zbacza’. Prasłowo; u wszystkich Słowian tak samo; cerk. prost i o ‘niewinnym’. Pierwotne złożenie z pro- (p. pra-) i pnia sta- (‘stać’) w najkrótszej postaci; por. lit. at-stus, at-stoti, ‘stać w oddali’, ap-stas, ‘dostatek’, ap-stus, ‘obfity’, ind. rathe-sztha, ‘na wozie (rathas) stojący’, go-sztha, ‘obora’ (‘gdzie go-, bydło, stoi’), niem. ew-ist, ‘owczarnia’.
prowadzić, oprowadzać, przeprowadzka, itd., urobienia od prowad, dziś nieużywanego, częstego w 17. wieku (»nie tych prowadów stroić«); prowad, od wodzić, wadzać (p. wieść), znaczyło: ‘obchód końcowy’, ‘pogrzeb’, ‘niedziela pierwsza po Wielkiejnocy’ (dziś przewodnia, w 15. wieku prowady); zresztą stale przewód, przewodnia (o ‘spółce, szajce ze zbójami, koniokradami’). U nas wyjątkowe, bo zresztą zawsze prze- mówimy (u nas przechadzka, u Czechów procházka, itd.); p. prze.
proza, dziś nazwa ‘mowy niewiązanej’, prozaik, prozaiczny, z łac. prosa (takie s w późniejszych pożyczkach daje z, w dawniejszych ż, p. róża), nazwa ‘pieśni kościelnej’ (»sekwencje, prozy, hymny«).
prozapas, u pisarzy 17. wieku: »nie trzyma nic od prozapasu«, »sporym prozapasem opatrzywszy szkatuły«; nasz zapas (p. paść, pasę) z ruskiem pro-.
próżny, z próźny (por. różny), a to z *prozdny (r. 1389: »a tym miał być prozdzien«); wy- i opróżnić; próżność; przenośnie: próżnować, próżniak, próżniaczy, itd.; w 14. i 15. wieku prózny o ‘uwolnionym od winy’ itp.: »uczynił ji prózna«, »nie puścił Pawła tej rzeczy prózno«; po próżnicy, ‘daremnie’, od psałterza. Prasłowo; cerk. prazdĭn (stąd praźnik, p.), czes. práz(d)ný, rus. porożnij (z ż, jak u nas), od pierwotnego *por(z)d-.
Prusy, Prusak, nazwa litewsko-pruska, kpiąca, od prausti, ‘myć’, prusna, ‘ryło, pysk’; znana od 8. wieku jako ogólna, obejmująca wszystkie szczepy pokrewne.
Prut, rzeka, scytyjski Porata (od
