przyrostek -śń, odmiana samego -ń (por. da-ń); podobne -źń w boja-źń, przyja-źń.
piesznia, pieśnia, mylnie pierzchnia, rodzaj ‘siekiery’, u nas szczególnie u bartników.
pieszy, p. piechota.
pietruszka, r. 1472, mylnie piotruszka, europejskie, z łac. petroseli(n)um (niem. Petersilie); czeskie petrużel, petrużlen, bardziej do łac. zbliżone.
pięć, piąty, pięcioro; piątek, piątka, piątak; pięćdziesiąt i piędziesiąt(!); pierwotny liczebnik (ind. pancza, grec. pente, łac. quinque z *pinque, lit. penki, i t. d.) zastąpili Słowianie, jak przy wszystkich od 5 do 10, rzeczownikiem rodzaju żeńskiego, urobionym od piąty, od liczby porządkowej: »ta pięć ludzi«, »w pięci lat«; później: »ku pięci grzywnam«, zamiast »grzywien«; pięć znaczyło więc pierwotnie ‘piątkę’, i dlatego wymaga po sobie rzeczownika w drugim przypadku (»czterej mężowie«, ale »pięć mężów«). Tak samo u wszystkich Słowian. Z piąty por. litew. penktas, prus. penkts (ale prus. pentinks pożyczka z polskiego piątek), ind. pankti-, grec. pemptos, łac. quintus, niem. dawne fimfto.
piędź, piądź, od piąć, pnę (p.), przyrostkiem -dź (por. sta-do itp.). W 15. i 16. wieku o ‘karle’: »na piędzi mąż (a na łokieć broda)«, albo piędzimężyk, piędzimąż, a całkiem z czeska piedimużik. U wszystkich Słowian tak samo: cerk pęd’, południowe ped lub peda, rus. piad’, czes. pid’.
piękny, piękność; upiększyć piszemy mylnie, zamiast dawnego piękrzyć i pięchrzyć w 17. wieku, piękrostka, piękrzydło (od 18. w. piększydło); postać z r, niby *piękry, jedynie u nas; z n jest wyłącznie zachodnio-słowiańska (łuż. i czes. piekný); słowo to innym Słowianom zupełnie obce; utworzone (jak prokny, p. prócz) od piek-, ‘starać się’ (p. pieczołować; ę wtórne), niby ‘staranny’ (?). Dawny język miał podobnych wyrazów więcej, p. urępny, sudanny, krasny. Trudność sprawia czeskie ie, nie e, jak w pécze, peku, coby na pierwotne ę wskazywało; mimo to zaleca się ów wykład.
pięść, piąstka (i pięstka dawniej?); do piędź, z przyrostkiem -t’; inni łączą ją czyto z niem. Faust, czy z lit. kumstē (prus. kuntis !); niem. dawne fūst z *funhsti-. Tak samo u wszystkich Słowian: cerk. pęst’, czes. piest’, rus. piast’, itd.
pięta u nogi, nazwana od ‘stąpania, kroczenia’, por. grec. pateomai, ‘kroczę’, p. pąć; litewskie i pruskie pentis. Od pięty, od ‘kroczenia wstecz’, urobiono dawny, już w 16. wieku przestarzały, przysłówek opięć, ‘znowu, ponownie’, częste , np. w biblji, gdzie schodzi i do znaczenia ‘ale’; por. lit. atpent, apent, apentajs, ‘znowu’ (rus. opjat’). Od pięty: napiętek, »dosyć szewca po napiętki; »dołek piętny«. Tak samo u wszystkich Słowian, peta, i t. d.
piętno, piątno, piętnować, ‘znaczyć’, od pięty (?), wypalane, jak rus. klejmo i słow. pieczęć (p.); cerk. pętno, ‘ostroga’(?), rus. pjatno, ‘plama’.
piętro, piątro, piętrowy i piątrowy, piąterko, piętrzyć; od piąć się, z pierwotnym, u Słowian już nader rzadkim przyrostkiem -tro (grec. -tron, łac. -trum; u Słowian zwykle -dło: radło, grec. arotron, łac. aratrum), służącym oznaczaniu na-
