(17. wiek), ‘zaraza’, z łac. pestilentia od pestis (niem. Pest).
petecie, ‘morówki, wysypka’, nazwa choroby, co 1580 r. przyszła; z łac. petechiae (włos. petecchie, franc. pétéchies).
petycja, petyta, petent, z łac. i włos. petizione, petitio, petente, itd.; por. kompetentny.
petyhorca, właściwie piatihorca, od Piatihorsk, ‘pięć gór’, t.j. od Kaukazu przezwany ‘jeźdźca tatarski, ciężko uzbrojony’, na Litwie, niby ‘husarz, pancernik’ w Koronie.
pewny; urobione przyrostkiem -ny od rzeczownika pwa, ‘nadzieja’, pwać, ‘ufać’, istniejącego jeszcze w psałterzach; pewny, bo się weń pwa; pewność, upewniać, zapewnić; p. ufać, zuchwały; w tej niezłożonej postaci rzeczownik i czasownik nam dziś obce; cerk. pǔwati i upwati, rus. upowat’, serb. czes. ufati, jak u nas.
pezem-lorem, w dawnej kolędzie (z r. 1600), raczej pyzem, p. pyzać.
pęcherz, dawniej pęchyrz, pęcherzyna i pacherzyna (por. macharzyna i męcherzyna), ponieważ pach- i pęch- stale się wymieniają; od pachu, pęchu, ‘puchu’, przezwany, bo puszy się od nadymania; czes. puchýrz i pucher, łuż. pucher’ i puchor’.
pęcina, ‘przegub w nodze końskiej’ (gdzie się pęta zakładają); pęciny i pęćce, ‘więzy, rzemyki’; p. pęto i piąć; pisownia pęca, pęczca dla ‘pętów’ mylna, zamiast pęćca, pętca (rus. putca). Natomiast pęcak, małopolskie, zamiast pęczak, ‘jęczmień otłuczony’ (ziarno całe zostaje), od pęcznienia.
pęd, rozpęd; pędzić; napędzać, rozpędzać, i inne złożenia; popędliwy, popędliwość; pędziwiatr, pędziwicher, ‘wietrznik’, ‘trzpiot’, itd. W dawnym języku i pąd, szczególniej w myślistwie z ogarami, tyle co ‘trop, ślad’, »ogar pądowy« (niegdyś ślednik); »pąda!« krzyczy łowczy (w 17. wieku). Prasłowiańskie. Oboczne pud(?), w częstych u Potockiego: popuda, ‘lichota’, »marna popuda«, »temu popudzie«, i popud (= popęd): »tymże wlecze się popudem«, jeśli to nie małoruskie raczej. I pandury węgierskie stąd, pądur, ‘strażnik’.
pęga, pąga, w dawnym języku, ‘pręga, znak od bicia’, i sam ‘bicz’, rus. puha; »Rusin« Orzechowski tę postać zatrzymał: puha. U innych i puwa.
pęk i puk, »śmiać się do pęku (albo do rozpuku)«, zcichapęk; pęknąć i puknąć, pękać i pukać (rozdzielone co do znaczenia, pierwotnie jedno i to samo), pękawka i pukawka, do pękania (= pukania) służąca; pękaty, pękaciuchny i opukały (‘odęty, opasły’).
pęk, to samo co poprzednie, ale przeniesione na ‘wynikające, pękające odrośli roślinne’, szczególniej w zdrobniałem pączek, obok zbiorowego pękowie i pąkowie (to częstsze i prawidłowsze); więc mówiło się stale: pączki pękają, albo pukają się, i »pąkowie puszcza drzewo«, t. j. ‘puka się’. Oddawna (15. wiek) przeniesiono to i na pewien rodzaj ‘smażonego ciasta’, »pączki w maśle« (zwane z niemieckiego pampuchy, p.). Obok pączek jest pęczek, szczególnie w znaczeniu ‘snopa’.
pęp, dziś tylko zdrobniałe pępek; pępowina; pęporzeza (w 15. a nawet i 16. wieku dla ‘akuszerki’, zamiast *pęporzaza; to samo złożenie i w innych językach słowiań-
