świecka... onym istem«, »ono do pomarańcze«, »pływać drugi nie umie, a jego ono iste pływa«; »niechaj się uonaczy (‘wypróżni’), kto płakać nie może«; w narzeczach: przeonaczyć, ‘zepsuć’, »zonaczyli ją«, ‘skłonili’. Tak samo u innych Słowian, np. słowień. onegati i i.
onuca, onucka (mylnie onuczka; inne zniekształcenia narzeczowe pomijam), od uć, p. obuć; do złożeń czasownika uć z ob- i z-, przybywa w onucy, ‘owijającej’ nogi, trzecie, z pierwotną postacią przyimka on, występującą poza tem złożeniem jako ‘w’; on-u-ca, cerkiew. onuszta i obuszta; lit. autas, ‘onuca’; przyrostek -ja, jak w świeca, obroża, i i.
opak, »na opak«, »na wspak«, ‘przeciwnie, odwrotnie, wstecz’: »Pan tak, a szatan opak«; »obróceni bądźcie opak«, ‘wtył’, psałterz; »opakować (opaczyć) słowo Boże«, ‘fałszować je, przekręcać’; »opaczny domysł«, ‘przeciwne prawdzie tłumaczenie’. Prasłowo; zjawia się i bez nagłosowego o- (por. nawspak); paczyną nazywa się od 15. wieku ‘wiosło’, opaczyną wyjątkowo całkiem; stąd spójnik przeciwieństwa, pak, pakli, paknięliby, ‘ale jeśliby’, częsty w 15. wieku; od pak: paczyć się, wypaczać, ‘krzywić’, »deski się paczą«; p. pakość i rozpacz. Ale opak, ‘wstecz’, nabiera i znaczenia ‘powtarzania’, szczególniej w czes. opácziti, opakowati, ‘powtarzać’; i u nas w 16. i 17. wieku zopakować ‘powtórzyć’ (wydawca zrobił z tego zapakować !). Jest to ind. apancz, ‘wstecz’, ‘zachodnio’, apāka, ‘to, co na boku lub z tyłu’, niem. äbich (stare abuch), ‘odwrotne’ ‘nice’), urobienia, jak i lit. apaczia, ‘to, co na dole’, od ind. przyimka apa, grec. apo, niem. ab.
opałka, p. pałać (opałać).
opat, opacki, opactwo, opacicha, z czes., a to z niem. abbāt, dziś Abt, z łac. (abbas) abbatis, z grec. późnego abbas, z chald. abbā, ‘ojciec’; w cerk. greckie awwa pozostaje niezmienione.
opich, tak samo czeskie, z niem. appich, Eppich, z łac. apium (od nazwy ‘pszczoły’, apis), o ‘pietruszce’, ‘selerach’; od 15. wieku ogólne; r. 1500: »pczelnik albo opich, pedrosky(!) albo włóczęga«; r. 1472 i mirzyk, merch, marzyk, z niem. merk, merrich (to samo).
opięć, ‘znowu’, częste w psałterzu i biblji, wychodzi w ciągu 16. wieku z użycia (jest jeszcze u Opeca); w biblji znaczy i ‘ale’, »a opięć«, »ale opięć«, »i opięć«; czeskie opiet, ‘znowu’, opietowati, ‘powtarzać’, rus. opiat’, wozpiatit’, ‘przeszkodzić’, cerk. opęt’, wŭspęt’, wŭspętiti, ‘przeszkodzić’, serb. opet, opetowati, ‘powtarzać’; prasłowo; lit. atpent(i), apent(ais), ‘znowu’; p. pięta; złożenie w rodzaju oburącz.
opioła, opiołka, nazwa i osobowa (w rodowodzie Marchołtowym roku 1521 i i.); nazwa to ‘członka’, czes. opelka, ‘wyskrobek’ (‘rogal’), od pnia pel-, ‘pielać’.
opłatek, pierwotnie ‘hostja’, dziś w ogólnem znaczeniu: »proszki w opłatku«; tak samo czes.; z niem. oblātē z łac. oblāta, ‘ofiarowana’; ł prawidłowe, p nie, ani rodzaj męski, ale (ten) opłat zjawia się już w najdawniejszej cerkiewszczyźnie, we mszale kijowskim obrządku rzymskiego z 10. wieku. R. 1500: »opłatek albo plaskur« (p. plaskur, proskura).
opoka, Opoczno, opoczysty, p. piec; prasłowo; cerk. opoka, ‘skała’, i t. d.
opona, ‘zasłona, kotara’; r. 1500
