dawna odmiana: ni od kogo, ni z kim, t.j. dzisiejsze ‘od nikogo’, ‘z nikim’, bo niegdyś przeczenie stale oddzielano przyimkiem (por. ninacz, ‘na nic’; p. nijeden, niektóry); w 16. wieku piszą nigd, nicht, wedle wymowy miejscowej; jest i niktej (czeskie?).
nim, zjawia się późno, niemal dopiero w 17. wieku, zastępując dawniejsze im, zachowane dziś tylko obok odpowiedniego tym: im-tym.
niniejszy, do przysłówka przestarzałego ninie, ‘teraz’, z nynie, cerk. nyně i nynja. Prasłowo: lit. nūnai, ‘teraz’, ind. nūnam, grec. nyn, łac. nunc, niem. nun; obok nich i krótsze : lit. nu, ind. nu, nū, grec. ny, niem. nu; powtarza się w nowy (znaczenie: ‘teraz, nowo’).
niszczyć, zniszczony, zniszczeć; w psałterzu jeszcze niszczotny, ‘ubogi’, od rzeczownika niszczota od prasłow., cerk. niszt’, ‘ubogi’, a to od nizki; rus. niszczyj, niszczeta, ‘ubóstwo’.
nit, nitować, »nity puszczać«, ‘rozłazić się’, z niem. Niete, ‘ćwiok metalowy’, prasłowa (od pnia z kn-, o ‘ubijaniu’).
niuch, niuchać, niuchnąć, ogólnie słowiańskie; serb. niusziti, rus. niuchat’, u Łużyczan bez wtórnego j: nuchać; nasze nięch żartobliwie wedle wąchać, oba słowa są sobie zresztą zupełnie obce; por. niem. schnüffeln; pień z sn-?
niunia, niuńka, ‘niezdara’, przypomina munię, prawdopodobniej jednak nowe, do niu-, o ‘płaksie’.
niwa, ‘pole’; prasłowo; niema go na Litwie; grec. neios, ‘pole’, neiothi, ‘w dole’; od tego nei- co i w nik- i w niz-, dla ‘dołu’, przysłówek ind. ni, niem. nie-der; p. niz.
niweczyć, zniweczyć; we wniwecz przyimek powtórzony; z pierwotnego niwecz, t.j. ‘w nic’ (dawniejsze cz- od cz-to; to cz przy przyimkach ocalało: zacz, nacz, wecz itd.), wedle dawnego sposobu mówienia, co przyimkiem oddzielał przeczenie; powtórzenie przyimka jak znizkąd.
niz, nizina, niż, nizki z mnóstwem zdrobniałych: niziutki, niziuchny; niżej, poniżyć i zniżyć, nizinny, niżny; niżnik, ‘walet w kartach’; nizkość; nizowiec, nizoziemny; prasłowiańskie, od przysłówka ni = ‘na dole’, ‘na dół’ (p. niwa); cerk. niziti i nizěti, prawidłowo do niz, ustąpiło u nas w niżyć, niżeć, owemu ż od stopnia wyższego: niże(j).
nizać, nanizać, ‘nawlekać’ (np. paciorki), częstotliwe; prasłowo; serb. niz albo naniz, ‘sznur’ (np. pereł), itd. My już nie mamy pierwotnego nĭz-, cerk. nĭzą, nĭznąti, ‘wtykać’, czes. we-nznouti, ‘wetknąć’; do tego z wokalizacją o: noziti, pro-noziti, ‘przebijać’, na-noziti, ‘nabijać (się, np. na miecz)’. Zachował się przecież, jedyny może, ślad tego czasownika, wynoziti, ‘wyjąć’: »wyjmę z nożen miecz mój« tłumaczą psałterze flor. i krak. ‘evaginabo’ (‘wyjmę z pochwy’), ale psałterz puławski ma »wynożnę miecz mój«; otóż pisownia to niemożliwa, do wynożnić należy tylko wynożnię; może było w oryginale: wynożę (cerk. iznożą), a nierozumiejący tego pisarz, myśląc o nożnach, ‘pochwie’, takie jedyne słowo wymyślił(?). Brak odpowiedników w lit. lub gdzie indziej, ale szereg: nĭz-, niz-, noz- (bĭr-, bir-, bor-; brak nez- wobec ber-) dowodzi pierwotności. Przyrostkiem -j od noz- utworzono nóż (i nożny, nożenki), p.
niż, niżli i niźli, z niże, niżeli;
