pierwotna, jak prus. i niem. dowodzą. Nuda itd. prapolskie, ale nuża, ‘bieda’, nużny, dla ż miasto dz z ruskiej nuży, dziś tylko w nużyć, znużony, pojawiają się też dopiero w 17. wieku, i u pisarzy z połaci wschodniej. Już w cerk. jest nąditi i nuditi obok siebie, jak w polskiem; serb. nuditi nie znaczy ‘przyniewalać’, lecz ‘oddawać, zlecać’; nuja ‘nędza’, a nujan ‘smutny’.
ni, ani, ni-ni, spójka przeczenia, silniejsza niż nie; prasłowo; lit. nei, ind. net, łaciń. nī z nei, goc. nei; niby, nito, niż(e), przy porównaniach, które Słowianin stale w przeczenie ubiera: »większy niż ty« znaczy: ‘większy (t.j. wcale wielki), nie tak ty’.
nic, skrócone z nico, niczso (w 14. i 15. wieku niczse), bo złożone z ni i co (p.); por. rus. niczewo; nicość, nicestwo; nicpoń; w 15. wieku jeszcze i niczsej, z doczepkiem -j, zwykłym u przysłówków; acz nic, ‘przynajmniej’ (co wydawcy nieraz mylnie acz nie piszą); daje się i odmieniać, jak ktoś, np.: »skoro mu nicem kość padła«, »coś mniejszego od nica«, w 17. wieku. Z prawidłowej odmiany urósł przymiotnik niczemny, a od nikczemu (»ni ku czemu godny«) nikczemny, nikczemność. Czes. nic, na nic, niczeho itd.
nice, ‘lewa strona tkaniny’ (przeciwna: lice), używa się niemal tylko we zwrocie »na nice«, wyjątkowo: »nicem obrócić«; brak u innych Słowian, oprócz Słowieńców (nic, w nic). P. niknąć.
nić, nitka, niciany; prasłowo; lit. nytis (u tkacza), łotew. nitit, ‘zakładać przędziwo’ (chyba nie pożyczki!), niem. bez przyrostka -t i z inną samogłoską: naian, dziś nähen, ‘szyć’, goc. nē-thla, ‘Nadel’; czes. niť, itd.
nie, spójka przeczenia u wszystkich Arjów; lit. ne, ind. na, łac. nescio, ‘niewiem’, nequam, ‘niecny’, niem. ne; niezliczone złożenia pomijam niemal wszystkie.
nie, ściągnięte z nie je (‘nie jest’), tyle co ‘niema’: »nie go doma«, ‘niema go w domu’, »przeciw prawdzie rozumu nie«, »tu go nie«; z tu: nietu (por. rus.), skrócone w niet, w 15. i 16. wieku częste, dziś zapomniane, ale jeszcze Lubelczyk w Psałterzu 1558 r. często go używa. W rotach 14. wieku zawsze: »trzy lat nie«, albo młodsze: »trzech lat nie«, »jeszcze roku nie«.
niebo, rzadko z czeska niebie (w 15. wieku); temat na -ies (niebo z *niebos, grec. nefos), więc w liczbie mnogiej jeszcze niebiosa (grec. nefe(s)a), i w urobieniach: niebieski, co nam dziś ‘siną barwę’ oznacza, ale w 15. i 16. w. jeszcze znaczył ‘nie biański’: »radości niebieskie«. Słowo odmieniło u Słowian znaczenie, przeszło na ‘niebo’ (jasne, pogodne, stąd niebieski), gdy pierwotnie tylko ‘chmury’ i ‘mgły’ oznaczało, ind. nabhas, grec. nefos, łac. nubes i nebula, niem. Nebel, lit. debesis (z odmiennym nagłosem !), ‘chmura, obłok’. Ten związek utraciło słowiańskie niebo zupełnie, i używa się go nawet o ‘sklepieniu’ wszelakiem, a więc »niebo w ustach«, podniebienie (‘palatum’), podniebienny. To samo u wszystkich Słowian.
niebogi, nieborak, nieboszczyk, p. bóg.
niechać, dziś tylko poniechać, zaniechać; w 16. wieku różne postaci od samego niechać: niechawszy, »kto go niecha«, «czemuś mię nie niechał w pokoju«, »niechajcie go«. Rozkaźnik niechaj, skracany w nie-
