Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 353.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

lipień. Sirzpień (albo czyrwień!), w kilku tekstach 15. wieku stojączka, bo przyroda, dosiągłszy pełni, na chwilę niby się unieruchomią, przystaje (»księżyca stojączki«, ‘Augusti’, w odpisie z r. 1544). Wrzesień, mylnie stojączeń, już lepiej i pajęcznik, od »babiego lata«. Październik, paździerzeń. Listopad (nazwy tych trzech miesięcy mieszano dosyć dowolnie). Grudzień, prosień, w biblji z czeska prosiniec: »miesiąca prosińca« (»księżyca listopada«, Leopolita!); wywód niepewny; powtarza się w cerk. prosinĭc dla ‘stycznia’ (twierdzono, że wtedy słońce znowu przebłyskiwa, do sijati, ‘świecić’; serb. prosinac, ‘grudzień’, słowień. prosimec i prozimec o obu miesiącach), raczej od prosa czy prosięcia, dla uczt około przesilenia słonecznego(?).

miesić, »zamiesić ciasto«, częstotliwe mieszać; mieszka, zamieszka; mieszaniec, mieszanina, mieszanka; pomieszany i zamieszany; zmieszał się; tu należy i miechrać (np. włosy), pomiechrać, ‘powikłać’ (czes. míchati, rus. miechať); po narzeczach do dziś, a w 15. i 16. wieku ogólniej, i mięszać (mięsić), z wtórną nosówką; śmieś (»kielich pełen smiesi«, w psałterzu); przymieszka albo domieszka. Prasłowo; u Słowian tylko z wokalizacją oi (ě), na Litwie w obu stopniach (a raczej w trzech): su-miszti, ‘zamieszać się’, miesziu, ‘mieszam’, maisztas, ‘zamieszka’, prus. maisotan, ‘pstry’; łac. misceo (por. nasze miskulancja z włos. mescolanza, mikstura wprost z łac.), grec. misgō(!), niem. mischen, Mischmasch, ind. mekszajati, ‘miesza’, misra = lit. miszra, ‘pomieszany’ (nasze pomiechrany; sr w chr, jak czesać do czechrać itp.).

mieszkać, zachowało pierwotne znaczenie tylko w nieomieszkać, ‘nie zaniedbać’; dziś: ‘przebywać’ (obojętne), ‘żyć’; mieszkanie, mieszkanko, mieszkaniec, niezamieszkały, mieszkalny. Pierwotne znaczenie: ‘bawić się, guzdrać, zwlekać, ociągać’: »wstań a nie mieszkaj, biegaj nocą«, »głodnemu najbardziej się mieszka« (‘dłuży’). Pochodzi od rzeczownika *mieszka, skróconego z miedźwiedź (p. niedźwiedź); mieszkać, ‘przewalać się jak niedźwiedź’, o ‘ociężałym i niezgrabnym ruchu’; Mieszka, ‘niedźwiedź’, pierwszy Piast, nie Mieszko, jak go nasi historycy ochrzcili; najdawniejsze źródła nazywają go Miseca, nie Miseco, i jeszcze później o tem u nas wiedziano, imię jego z mieszki, ‘zamieszki’, wywodzono; nazwy osobowe od ‘niedźwiedzia’ na Północy najczęstsze: Biörny, Biörnsony. Na Litwie pożyczka, meszka, ‘niedźwiedź’, dziś jeszcze meszkiuoti, ‘po niedźwiedziemu łazić’. Na Bałkanie i w cerk. nie mieszka, lecz meczka (od mek); na Rusi i miszką, niby Michasiem, go zowią. P. niedźwiedź.

mieść, dziś raczej we złożeniach: za-, wy-, podmieść; o dwojakiem znaczeniu: ‘rzucania’ (‘miotania’) i ‘zamiatania’ (miatać, częstotliwe, z różnemi przyimkami). Czas teraźniejszy: miecę, miece, dziś zastępywany przez miotam; pierwotnego miotę, miecie (cerk. metą), już nie znamy; na Litwie metu, mesti, ‘rzucać’, mētyti, ‘tam i sam rzucać’, metas, ‘rzut’ (‘miot’); z wokalizacją o p. pod most i mot; brak pokrewnych w innych aryjskich językach. Liczne urobienia: podmiot (w cerk. ‘kraj sukni’) tłumaczy łac. ‘subiectum’, jak przedmiot (co od nas na Ruś przeszedł)