cego ma, pa (mama, papa), dodano przyrostek -ter, służący nazwom pokrewieństwa (por. łac. frāter, ‘brat’, grec. thygatēr, ‘córka’, ejnatēr, ‘jątrewka’); nazwy te wyprzedzają powstanie wszelkiego rodzaju gramatycznego. Od ma, zdwojonego, poszła mama, w licznych spieszczeniach matkę zastępując, a dalej i mamka, mamczyć; por. niańka. Od łacińskiej matri- poszły nazwy dla ‘spisów osób połączonych’ (zrzeszeń i t. p.): matrykuła, skrócone w metryka, zam. niemieckiej i czeskiej matryki (wedle metropoli?), i na ‘świadectwa chrztu itd.’ przeniesione; księża te spisy (chrzczonych itd.) prowadzili. Od mater- poszły dalej nazwy materji, z licznemi urobieniami, co pomijamy (np. materjały); Ruś słowo to, jako kacerskie, niezbożne, łacinnikom w 12. wieku wypominała (że ziemię materją nazywają). Ze zdrobnień: matka, mateczka, i i., wyróżnia się wiekiem matuchna (por. rus. matuszka). Mamka już w 16. wieku tylko ‘piastunkę’ oznacza, ale jeszcze w biblji i ‘ciotką’ bywa, por. niem. Muhme (to samo słowo w tem samem znaczeniu) i Mōne (narzeczowe); ind. māma- ‘wuj’. — Co do nazw: macierzanka, dawniej tylko macierza duszka, jak i u Czechów (rus. materinka może pożyczka z polskiego), albo macicza duszka, t. j. ‘ziele, którego napar wonny (duch) macicy służy’; maciorka (r. 1500) i maciora (w 17. wieku, u Potockiego i i.), to ‘królowa pszczół’. Pierwotne mać ocalało u nas w sprosnych połajankach (psia mać, itd.), wielce znamiennych dla wszystkich Słowian, co na poczciwość rodu największą kładli wagę. Materklasy, ‘rupiecie’, u Knapiusza i i. (dziś w narzeczach, i małoruskich), to chyba zniekształcone materjały.
mazgaj, mazgaić się, zamiast mazaj, bo zg nieraz z z się wymienia, od mazania się, ‘marudzenia, rozlazłości’; mazepa, o ‘brudasie’.
Mazowsze, nieraz (w wieku 16. i 17.) Mazosze; Mazowszanie; skrócone pogardliwie Mazur (jak kocur), z czego mazurek, nazwa pieczywa i tańca; przymiotnik zawsze mazowieski (15. wiek), od 16. wieku mylnie mazowiecki; »kury mazowieckie«, ‘gawrony’ (specjał litewski zarówno). Łacina i niemczyzna średniowieczna odrzucały drugą część złożenia: Masovia, die Masau. Nazwa uszczypliwa, od sąsiadów mało- i wielkopolskich narzucona, prastara jednak. Zamiast *Mazowie (jak Kociewie), mamy dziwaczne złożenie ze wsze-, bo nie przed, lecz po mazo- wstawione, ale są podobne i inne, np. Kotowsze. Obok Mazura i Mazoch (nazwisko znanego pisarza Sacher-Masoch).
maź, mazać; mazanie i mazanek, mazanina; maźnica; maziarz, mazidło; kołomaź; prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; grec. mādza, ‘ciasto’, mageus i mageiros, ‘piekarz’, massō (z *magjō), ‘gniotę, ścieram’; niem. machen (od ‘lepienia gliną’, ‘budowania, tworzenia’); brak go na Litwie. P. mazgaj, Mazowsze, masło, maść.
mądry, mądrzejszy, później mędrszy, mędrzec; zmądrzeć; mądrość i mądrostka; mędrochna, dla ‘gorzałki’, w 17. w. nazwa ogólna: »nasza mędrochna siła mężnych czyni«, r. 1625, »napijałam się mędroszki z kmoszkami«; ale u Potockiego: »mądry djabeł, bo stary, śmierć tylko mędrochna«; mędrela, »mę-
