to u Słowian kruszec, wszelkie inne nieskończenie przeważa); jak złoto niegdyś od ‘żółtości’, tak miedź przezwana od ‘śmiadości, śniadości’, a ruda o wszelakiej ‘czerwonawości’. Nazwa żelaza spólna z Litwą, geleżis; oprócz niej jeszcze tylko dla ołowiu (u Rusi i swiniec, jest i w cerk. i słowień.; na Litwie szwinas, pożyczka) własne jakieś miano istnieje; wszystkie inne, mosiądz itd., są pożyczki, przeważnie z niem., wyjątkowo, jak np. cerk. i bałkańskie kositer, ‘cyna’, z greckiego. Żelazo dobywali Słowianie sami z rudy, i doszli też do jej wytapiania w piecach, wyuczywszy się tej sztuki u obcych; rudę wytapiali i kowali z niej narzędzia, głównie broń. Jakiego zażywali kowale znaczenia, dowodzi obfite słownictwo; kowale, kowarze, kowacze itd., jako całkiem przejrzyste nazwy, są późne; prastare natomiast są wŭtr (cerk., starorus.; prus. wutris, ‘kowal’, autre, ‘kuźnia’) i kŭrczij, ‘kowal’ (cerk., starorusk.; może nazwa głównego bożka pruskiego, Kurke, tu należy ?). I nazwy narzędzi prastare: kleszcze; kładiwo (u nas zaginęło, jest u Czechów i na Bałkanie, lit. kaldyti, ‘kuć’?; młot był jednak tylko kamienny); nakowadlnia; kuźnia; podkowa (u wszystkich Słowian tak samo), i okowy (w liczbie pojed.: oków, ‘wiadro okute’, u wszystkich Słowian); miechem poddymano ogień w piecu. Gdy rzemiosło kowalskie odwieczne, domowe, złotnicy tylko z zagranicy przybywali; również obcymi byli pierwsi mincarze (u nas żydzi, Grecy na Rusi).
kruty, ‘srogi, gwałtowny’, w psałterzu i biblji; okrutny, okrucieństwo, ogólne od 15. wieku, rzadko i ukrutny, skrutny, p. kręty (oboczność, jak kruglica i krupa obok postaci z ą, ę); właściwie więc ‘kręty’; rus. i serb. krut znaczą oboje: ‘kręty’ (o powrozie), i ‘srogi’ (o człowieku), krutoj, ‘spadzisty, stromy’; lit.’ krantas, o ‘stromym brzegu’.
kruż, krużyk, krużlik, ‘szklanka, kielich’; obok tego i kruglik, króglik, w 15. i 16. wieku, z niem. średniowieczn. Krause, Krūse, i z Krug, Krugel, słów od siebie niezawisłych, łacińsk. średniowieczne crusibulum.
krużganek, r. 1532 kruszczganek (?), ‘podsienie, korytarz, galerja’, z niem. Kreuzgang.
kryć, kryję, z licznemi złożeniami: u-, po-, wy-, na-; odkrywać; odkrycie; skryty, nakryty; pokryw(k)a; kryjomy (imiesłów bierny czasu teraźn.), pokryjomu, kryjomie, kryjomo, kryjomką; skryjówka; przy- i pokrywadło (w czes. odwrócone: koprwadlo, jak nasze krzykopa z przykopy); pokryciec (‘hipokryta’); skrytka, pokrytka (o ‘dziewczynie upadłej’). Tak samo u wszystkich Słowian: cerk. kryti, kryją, rus. kroju, itd. Lit. (z innym stopniem samogłoski) krauti, ‘nakładać’, krūwa (długie ū = nasze y), ‘kupa’, w grec. rozszerzono pień o -p: kryptō, ‘ukrywam’. Nie mamy odpowiednika do rus. pokrow, ‘pokrycie’ (płaszczem Matki Boskiej, cud carogrodzki z r. 860), ani do rus. kry-szy, ‘dachu’ (urobione jak strze-cha), czes. skrýsz(e), ‘kryjówka’, serb. kriszom, ‘tajnie’.
kryksman i kryksrecht, dawne wyrazy wojskowe niemieckie 17. w.: Kriegsmann, Kriegsrecht. Ale kryg, kryga, (o ‘uździe’), krygowy, krygować (»brać w krygi«, »aby był dzierżan na tym krygu, bo bardzo bujny«, »krygiem twardym zało-
