i 16. wieku ogólne i do niedawna jeszcze nie zapomniane; dowolnie od kozy urobione, przeszło od nas na Ruś (nie odwrotnie; w 16. wieku tylko od nas Ruś karty i ich nazwy przejmywała), a wkońcu może na Rumunję (coz) aż do Turków (koz) dotarło; na Rusi rozwinęły się znaczenia; kozyrkiem nazwano i ‘kołnierz’, i ‘ubiór głowy', i ‘daszek u czapki’, a kozyriť znaczy ‘stawiać się hardo’.
kozieł, zdrobniałe dawniej kozłek lub koźlec, w drugim przypadku koziełka lub kozielca; tę różnicę od 18. w. wyrównano: koziełek, kozielec; inny nowotwór: kozioł, koziołek (»koziołki wywracać«), z mylnem io zamiast ie, skoro ruchome ie nie podlegało przegłosowi w io. Jak niem. Bock, oznacza najrozmaitsze ‘wyniosłe nieco siedzenia’ (np. na wozie, por. Kutschbock), ‘podstawy’ (koźlarze dźwigają na koźle cegły), ‘wiązania u dachu’. Od ponurego wyglądu kozła przenoszono to w 16. i 17. w. na ludzi, twarz i czoło: »kiedy widzę kozła na czele«; nawet: »w koźle Mars... w oczu Kupido«; »Mars męskie koźli czoła«, »zawsze się gniewa, koźli, sępi«, »nagły gniew zyzem oczy koźli« dziś kozieł i koźlić w tem znaczeniu zapomniano. Kozieł dorobiony do koza (por. co do przyrostku orzeł); młode: koźlę; nazwa rośliny kozłek i koźlik (albo waldrjan, ‘valeriana’), dla obmierzłej woni korzenia.
kozik, ‘nożyk’, od kozy (do łupienia skóry); kozica, ‘łopatka do czyszczenia pługa’, ‘styk’ (stywą z łac. zwana); koza, kozica (kozice w Panu Tadeuszu), ‘dudy’, u pisarzy 19. w. całkiem dowolnie z kobzą (instrumentem strunowym!) mieszane.
Kozodrza, urobione jak Krowodrza albo, w szyku odwrotnym, Odrzykoń; Koniedrę Czesi mają; od »beczeć jak na kozodrzy koza« przeniesione na ‘niebezpieczne położenie’: »przyszłoby WMci być na niewczesnej kozodrzy« (‘skórą przypłacić’), »będąć własnej ojczyźnie na kozodrzy«, grozi Birkowski.
kozub (nieraz mylnie kożubem pisany, niby odmazurzony; kazubek, każubek, również mylne), ‘koszyk, torebka z kory, łubu’ (na jagody, grzyby, drób); od kozy urobione; kozubales (z łacińską, żakowską końcówką, jak kretales, ‘opłata za kretę, t. j. ‘kredę’, i t. p.), ‘opłata pobierana od żydów dla żaków i księży’ (niby ‘koszykowe’, bo się i żyd z kozubem nosił dla handlu). Pogardliwie dla ‘starych niedołęg’; używało się i o ‘framudze, niszy’, »do murów, kozubów« (r. 1626).
koża, ‘skóra kozia, bydlęca’, dochowało się najdłużej w kożkach, pisanych mylnie koszki i kużki; p. kożuch.
kożuch, zdrobniałe kożuszek (i na mleku niezebranem); jedyne co od dawnej koży, ‘skóry’, zostało. Koża od kozy (co ważne dla pierwotnej gospodarki), ‘skóra’ wogóle; kożki, ‘andromedae’ w ubiorze księżym, niby ‘pelerynka’ (a od nich i u kobiet), dotrwały do 17. wieku, kożuch chłopski do dziś; por. kotuch (pod kojec).
kpić, p. kiep.
kra lodowa, dalej i ‘stwardnienie’, ‘obrzmiałość’, skra w cerk., p. ikra.
kradzież, p. kraść.
kraj, kraik, kraina albo ukraina, o każdej ‘wysuniętej ziemicy’, krainiec, ‘mieszkający na pograniczu kraju, krawędzi’; znaczenie pier-
