Strona:PL Aleksander Brückner-Słownik etymologiczny języka polskiego 238.jpeg

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została skorygowana.

karb, karbować, karbownik i karbnik; karbarja, ‘warzelnia soli’; karba, karbarz; z niem. Kerbe, kerben (polska nazwa była narzaz), prasłowa: grec. grafō, ‘piszę’, nasze żreb (p.).

karcić, ‘strofować, ukrócać’, karciciel, ‘strofujący’; kartać się, ‘kajać się’; kartać kogoś, ‘namawiać’. U innych Słowian o ‘głosie przykrym’, cerk. krtěti, rus. kortawyj, o ‘jąkającym się’.

karcz, karczować, z ruska korczować (lasy), karczunek i korczunek; karczówka, ‘motyka do karczowania’; prasłowo; czes. serb. krcziti, rus. korczit’; k ocalało w karkoszki, ‘gałęzi’, małorus. korkyszka, ‘pień’. Brak odpowiedników; por. kark.

karczma, karczemny; karczmarz i karczmarka, w dawnym języku i narzeczowo stale bez r: kaczmarz, kaczmarka. Jak niem. Krug ‘naczynie’ i ‘karczmę’ oznacza, tak samo zgadza się słowiańska karczma z nazwą naczynia krczag, ‘dzban’ (powtarzającą się i w cerkiewnem krkyga, ‘wóz, nosze’; krczag różni się tylko samogłoską przed g, *krkēg). Od Słowian przejęli słowo Niemcy (kretscham, kretschem, Kretschmar, w nazwach miejscowych i osobowych do dziś ogólne), Węgrzy, Rumuni itd. W rusko-cerkiewnem korczma i sam ‘napój chmielny’, a w bułgar. krczmlawati ‘kramarzyć, kupczyć’ znaczą.

karczoch, zwykłą odmianą f w ch z dawnego karczof; są i karciochy i karcioki; z włos. carciofo, pochodzącego z arab. al-charschof, gdy z włos. articiocco franc. artichaut (rus. artiszok, z niem.) wyszło; »krakowskie karczochy«.

kardasz, ‘brat’, kardastwo, ‘braterstwo’, w 17. wieku częste; Bohomolec w drugiej połowie 18. wieku kurdesz w piosnce pijackiej utworzył, inni kordasz mylnie drukowali; z tur. i tatar. kardasz, ‘brat, krewny’ (‘łona matki towarzysz’).

kark, prasłowo; serb. krke, czes. krk; porównywano indyj. krkatam, ‘kręgi szyi’(?); we związku z karczem, ‘klocem’, karkoszką, karkoszą, ‘łuczywem, pniem’; por. kurcz, z odmienną, co nierzadko, samogłoską.

karkać, dźwiękonaśladowcze; cerk. krknąti, czes. krkawec, ‘kruk’.

karmazyn, kiermezyn, alkiermes, ‘barwa amarantowa’, ‘tkanina nią barwiona’; karmazynowy, kolor szlachty (»jakem karmazyn«), więc o niepewnej mawiano, że sam »nie w karmazynie farbowany z dziada«. Z arabskiej nazwy ‘czerwca’, przejętej z ind. (kirmis, ‘robak’, kirmidża, ‘szkarłat’), kirmiz, kirmezī; stąd i karmin (z romańskich języków, por. hebrajskie karmil, ‘karmin’).

karmelek, »cukierek z karamelu«, franc. caramel (hiszpańskie), ‘masa cukrowa’.

karmia, karm, pokarm, karmić, karmiciel, karmny, karmnik, prasłowo; od pnia sker-, lit. szerti, ‘karmić’, pa-szaras, ‘karm’; ten sam pień z ch-, p. chronić. Języki słowiańskie mają i drugie krm, ‘rudel’, rus. korma, cerkiewne krmiti, ‘sterować’, nam obce.

karnal, ‘sygnet’, z nazwy minerału karniol; »pies herbem na karnalu ryty«, częściej u Potockiego, »pisze djabeł na trwałym ciał ziemskich karnalu«; ‘krwawnik’, od łac. caro, ‘mięso’.

karnawał, karnawałowy, z włos. carnevale, ‘zapusty’; ‘mięsopust’ dosłownie to tłumaczy.