Jadwiga, niem. Hedwig (oba pnie: hadu- i wig-, znaczą ‘wojnę’): jadwiżką przezywano i wszelakie ‘sprzęty’ i ‘kaftaniki’; co do ja- p. j- nagłosowe.
jagły, »kasza jaglana«; »proso otłuczone zowiemy jagłami lub pszonem«; jagły na podołku prażono jako czar miłosny; żartobliwe: »krupa jagłą być nie może«, o Krupie i Jagielle. Tak i to samo u innych Słowian, oprócz Rusi (por. jednak rus. jagłyj, ‘prędki’, jaglit’ sia, ‘spieszyć’, jagłaja ziemla, ‘tłusta’, ale to przypomina raczej lit. jēga, siła’ jēgti, ‘móc’, grec. hēbē, ‘siła młodzieńcza’, z jēgā). Por. może igła, jeśli od ‘ostroty’ przezwana.
jagnię, jagniątko; zdrobniałe, jak i cerk. (j)agniec, od agn, istniejącego jeszcze w czasowniku ob-agnić się, ‘okocić się’, co ludek mylnie rozłożył: o- bagnić się, i bagniędzią, bagniątkami obezwał »kotki topoli«, czes. jehnied, ‘kotki’, jehnieda, ‘topola’ (przyrostek -d zbiorowy). Toż i tak samo u wszystkich Słowian; cerk. (j)agnę; i w bułg. bagni se, ‘koci się’, łuż. bahnić, ‘kocić’. Prasłowo; brak w lit.; łac. agnus (stąd nasz agnusek wielkonocny), grec. amnos, ‘jagnię’ (z *abnos). Na Rusi i ogniadije, zamiast ja-, je- innych Słowian, ze zwykłą zmiennością nagłosową.
jagoda, zbiorowe (przyrostek -d zawsze taki!) od *jaga, lit. uoga, ‘jagoda’ (z pierwotnego *ōga); toż i tak samo u wszystkich Słowian; cerk, (j)agoda; Jagodne. U nas i u Czechów jagoda (od czerwieni) i o ‘policzkach’, r. 1500: »jagoda na licu« (‘obliczu’).
jaje, jajo, jajko, jajca (od 15. wieku stałe, np. r. 1500: »w rozmaczki jajca«, ‘gotowane na miękko’), jajowy, jajeczny, jajecznica; jajecznik r. 1472 i 1500 tłumaczy nazwy ciast, ‘artocopus’, ‘ovarium’. Toż i tak samo u wszystkich Słowian; cerk. (j)ajce, rus. jajco, czes. wejce (2. przyp. liczby mn.: wajec), łuż. jejo i jajo. Prasłowo; łac. ōvum, grec. ōon z *ōion, niem. Ei; brak w lit. Przysłowia: »stoi za jaje« (‘za nic’), »jaje bez soli« (podobnie, właściwie o ‘braku smaku’). Jeśli *aje z *awje poszło, wywodzą je od nazwy ‘ptaka’ pierwotnej, łac. avis; por. lit, pautas, ‘jaje’, z naszą pt-aka nazwą. Jajnik 1472 r. ‘żółcieniec’, że na żółto krasi.
jak, z jako skrócone; jaki, jakość, jakoż, jakoby; przestarzałe jakmierz i jakmiarz, ‘w sam raz’ (złożone jak opięć, oburącz): »obadwa jakmiarz jednakiej mocy«, »jakmiarz czterysta«; jakkolwiek, jakbądź, jakto. Prasłowo, lit. jokias, od pnia zaimkowego, p. jego.
jaka, jaczka, z niem. Jacke, od 14. w. przejęte; jak franc. jaquet (z czego żakiet), przez hiszp. z arab. szak, ‘zbroja’, co i w ang. jacket przebija.
Jakub, dziś mylnie Jakóbem wedle obcego wzoru pisany, skrócone Jak, Jakusz, Kuba, Kusz, bo nagłos odrzucają (Grzymek z Pielgrzymek).
jałat, ‘błazen, nicpoń,’ częste u Potockiego: »niechaj im dziecko rośnie jałatem«; »jałat to, a nie junak«, r. 1629, »poszło na jałata« (‘durnia’), »w tym bławacie czasem znajdzie i jałata, nietylko szlachtę«, r. 1618; wołacz jałacie! w 15. w. tyle co ‘biada!’, a jałacie ‘proh dolor’ r. 1430, jałacie jałacie, ‘euge!’. Od rzeczownika serb. i słowień. (j)al, ‘złość’, ‘zazdrość’, jalan, jalen, ‘zazdrosny’; por. jałowy(?).
