pierwotnie ‘ogon’, tak jeszcze w pieśni Gałki z r. 1440; u Knapiusza: »latawcowe obuwie« (‘z skrzydłami'); na Rusi ‘ogon’ (i ‘trąba słoniowa’), serb. chobotnica, ‘polip’, słowień. chobotati, ‘róść bujnie’, staroczes. chobot, ‘ogon’, dziś ‘odnoga morska’; przyrostek -ot do chob- (p. chabina), o ‘ruchu’, ‘giętkości’, albo i ‘zwisaniu’; pień skob-, por. lit. bez s-, kabēti, ‘wisieć’, kabinti, ‘wieszać’, kibti, ‘wisieć’, kibiras, ‘wiadro’ (p. cebr i dzban).
chochoł, ‘czub (najwyższy snop w mendlu, służący daszkiem)’, chochołaty, ‘czubaty’, u nas, na Rusi (chochłami, zamiast chochołami, wyszydza »kacap« moskiewski Ukraińców z powodu ich chochołu, ‘czupryny’, ‘czubu’), i u Czechów; przyrostek -oł jak w wierzch-oł; tu i nazwa chochlika, ruskiego ducha.
choć, chociaż, p. chcieć.
chód, chodaki (rodzaj obuwia), chodzidła (‘nogi’, śmieszne), chodzić, z najliczniejszemi złożeniami: dochód (dochodowy); wychód (wychodki, ale w biblji zachody); zachód (tylko u nas dla ‘strony świata’, zapadem u innych Słowian zwanej) i zachody, ‘starania’; przychód; wschód (o ‘słońcu’ i o ‘stopniach, po których się wschodzi’, skrócone schodki, zam. wschodki); przechód; pochód i i. z odnośnemi czasownikami, śród których nachodzić (znachodzić) w podwójnem znaczeniu (bo i ‘znaleźć’, a wytworzone z niego: ‘bywać’; niem. finden i sich befinden) na wyróżnienie zasługiwa; dalej obchód, obchodzić (święta i świat), dla starej, w 16. w. używanej formy obychód (u Reja i i.), obchodzić się z kim, również osobliwszego znaczenia nabrało; nakoniec: schodzić (schodki) i uchodzić. Częstotliwe: chadzać, coraz mniej używane, skoro chodzić samo podobnie występywa. Z rzeczowników warto jeszcze wymienić chodnik, dla ‘drogi’, i pochodnię, należącą do pochodu, odbywającego się i nocną porą. Chód, por. szedł; pień jest sked- : skod-, grec. skedannymi, ‘rozpędzam’, nasze szczodry (p.); w innych językach z nosówką: łac. scando, descendo, ‘schodzę’, lit. skendēti, ‘tonąć’ (t. j. ‘schodzić’). Chodem i grędą, zastąpili Słowianie pierwotne gā- tegoż znaczenia (lit. goti, grec. ebē, ‘szedł’, ind. agāt); chód znaczył i ‘chodzenie’ i ‘chodzącego’ (czescy chodowie straży pogranicznej). Z grec. hodos, ‘droga’ (skąd metoda, katoda, perjod), chód nie ma nic spólnego.
*chodać, częstotliwe, do chód (p., chodzić), cerk. choda-taj, ‘co zabiega, chodzi’; chodaki, »szlachta chodaczkowa«, »daleka znuży kogo chodza«, »chodziwy koń«, przeciw rączemu, r. 1607, pochodzą nie od tego, lecz wprost od chodzić, jak chciwy od chcieć (chodziwy, ‘wytrwały’), grodza od grodzić, itd.
choja, choin(k)a, chojar, w nazwach miejscowych Chojnice; ‘drzewo iglaste, młode’, ‘igliwie jego, gałęzi’; prasłowo; u nas zwykłym trybem (por. chory, ochota) z pierwotnego chwoja, por. chojka i chwojka r. 1472 dla ‘szawiny’; rus. chwoja i chwoj (‘gałęzi’, ‘igliwie’, ‘chróst’), bułg. chwojna, ‘jałowiec’, czes. chwuoje, lit. skuja, ‘szyszka’ (łotew. o ‘chróście sosnowym’); od tegoż pnia, co i chwiać (p.). Zwyczaj choinki na Boże Narodzenie przybył do nas od Niemców, u których dopiero od 18. wieku spowszechniał.
cholebać, cholebka r. 1500, ‘kołyska’, p. kolebać.
