i dzięga(ć), o ‘żuciu’ (i o ‘marudzeniu’). Prasłowo; słowień. dwekati i dwecziti, serb. dweka, dweczilo, ‘smoła’, bułg. dŭwczŭ, ‘żuję’; dziękwa więc przestawka z dźwięka.
dzik, dziczki (owoce), dziki, dzikość, dzikus (z łacińską końcówką, jak obdartus, negus), zdziczał, dzicz i dziczyzna. Istnieje niemal tylko u nas i na Rusi; nam zastąpiło zupełnie dawne dziwy, dziwoki, ‘dziki’ (powszechne u wszystkich innych Słowian, cerk. diwij; u nas w przysłowiu: »tento diaboł dziwy, co Ruś wiąże«; »dziwe mięso«, »dziwy szczaw« w 17. wieku). Więc może dziki i dziwy od jednego pnia, chociaż byłaby to wcale niezwykła para. Dalszych odpowiedników pewnych niema.
dzinia, w psałterzu puławskim, ‘włosienica’ (‘cilicium’), czes. żinie, żinice, w tem samem znaczeniu, jest i w słowień. żinja; w biblji nieraz dzianica (»koc«, Leopolita), »jedno przykrycie ze wszech dzianic«; w czes. tekstach diejnice, dinice (czy to nie pomyłką, ta dzianica, pozornie od dziany urobiona, skąd i dzianiczka w 15. w.?).
dziób i dziub, dzióbek, dzióbać, dzióbnąć; d- przystawione, jak w dzwon; ale pierwotna postać z twardem z-, zob, zobać, cerk. serb. rus. czes. zobati, ‘dziubać’, zob dla ptaków; postaci odpowiednie naszej po ruskich i czeskich narzeczach, dziob, dziub, diob, diub; dziubaty (dzióbasty), o ‘twarzy ospowatej, podziobanej’.
dzioki, ‘skoki’, »(tańczą) jedni hołubca, drudzy ruskie dzioki« (nie dzioły!), Potocki; z włos. gioco.
dziryt, ‘oszczep’, z turec. dżirid z arab. dżerid.
dziś, z pierwotnego dzińś; dzisia z pierwotnego dzińsia (tak jeszcze w ułamkach świętokrzyskich z 13. wieku), co a od wczora przybrało; zamiast dzień-ś, t. j. ‘dzień ten’; właściwy zaimek wskazujący był bowiem si, sie: »do sich miast«, ‘do tych miast’, jeszcze w 15. w., i »ot sich miast; »do siego roku« (życzono sobie dożyć na Nowy rok); latoś, skrócone z »lato sie«, ‘tego lata’, »latosie cielę«, ‘tegoletnie’. Dzisia przybrało, jak wczora, j: dzisiaj; przymiotnik: dzisiejszy, zamiast dzisiajszy; dawniej odmieniano: dzisi, »do dzisiej chwili«, »dzisiem cały wiek człeczy«, do i od dzisia (lub dzisie) dnia, »do dzisiego dnia«, biblja, powtarzając dzień dwukrotnie. I po innych językach są takie same złożenia, lit. szendien, niem. heute, grec. tēmeron (z następstwem zaimka odmiennem, jak w rus. siewodnia); form czeskich, ruskich i innych: dnes, nie znamy; mamy tylko, jak staroczes., łuż. i załab.: dens, z i zamiast ie i ze zgłuchnieniem dwu po sobie następujących półgłosek: dĭnĭsĭ.
dziura, dura częste w 15. wieku, dziurawy, durawy, durkowaty, durka r. 1500, przedziurawić, dziurzysty; dwoistość dziu- i du- powtarza się w dziupło i dupło, durlatka i dziurlatka, dusna i dziąsna. Uderza nadzwyczajna odmienność samogłoski: rus. dyra, cerk. dira, czes. diera (dziś díra); odnosi się do dziorę, drać (p. drzeć), ależ i litew. posiada durti, dla ‘kłócia’, i z długiem u (dūris), jak rus. dyra. Pisownia z ió mylna, dawnemu językowi zupełnie obca.
dziurla, »doskoczyć dziurlą«, ‘tańcem’, r. 1570. Co innego dziostra, dziostrować, ‘pojedynek’, w 17. w., z włosk.
