(dzieckich), i stąd przeszła do Polski nazwa dziedzińca, zamiast dziecińca. Dziedziniec, był wewnątrz pałacu-twierdzy, podwórze przed nim leżało; dziś oba to samo znaczą. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian, cerk. děti, dětīsk, rus. ditja zamiast dietja, dieti, dietskij, bułg. serb. djeca, zbiorowe, czes. dítě, děti, děcko, załab. diatka.
dziegieć, ‘smoła brzozowa’, lit. degutas, ale nie z niego pożyczone, bo jest i w czes. (dehet, dehtu), rus. diogoť; od pnia dhegh-, ‘palić’, ind. dahati, dahas, ‘upał’, lit. degti, dagas, ‘żniwa’; prus. dagis, ‘lato’; ten sam pień w upodobnionem geg- z deg-: żegę, ‘palę’; p. żec.
dziej, w złożeniach, o ‘czynnym’, ‘działaczu’: dobrodziej i złodziej (t. j. ‘złoczyńca’, jak dziś jeszcze w ruskiem; ale u nas i u Czechów o ‘kradzieży’ i ‘chąźbie’, już w 14. wieku, w psałterzu); kołodziej; bartodziej; dzieja w nadzieja (t. j. nadziać, nadziewać się na co, ‘ustawiać się na co’); w liczbie mnogiej dzieje (‘co się działo’), ‘historja’, dziejowy. Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; czes. dějiny, ‘dzieje’.
dzieło, dawniej działo, ‘czyn’ (odmianę pierwotną: działo, w dziele, w dzielech, wyrównywano od 16. wieku); dzielny; dzielnik, ‘robotnik’ (jeszcze w 16. w.; dziś zapomniane; nasz dzielnik od działu poszedł); działać, działacz, w dawnym języku i dziełać (np. w biblji); jak czyn znaczy i ‘zbroję’, podobnie działo używano dla ‘machin oblężniczych’ (»obiegli miasto z działy rozmaitymi« tłumaczy biblja łac. ‘munitionibus’, »udziałał rozliczna działa«, ‘machinas’), i jak w czes. oznacza działo od 15. wieku (Janczar) ‘armatę’; tak rozróżniamy, sztucznie, dzieło i działo, chociaż to to samo. Prasłowo; u wszystkich Słowian to samo; cerk. děło, děłati, drěwodělja, czes. dílo i dělo, jak u nas dzieło i działo.
dzienie, ‘barć’, ‘mellificium’ (wydziane, ‘wyrobione’ w sośnie czy dębie dla pszczół leśnych), od dziać (»drzewo dziane« u Świętosława r. 1449); obok tego i rzeczownik żeński, dzienia, dzień, dzietwa i dziatwa, rus. dietwa i dietka, o ‘czerwiu pszczelim’.
dziengi, ‘pieniądze’, z rus. diengi; przybrało w 17. w. polskie formy, dzięgi, 2. przyp. dziąg; dziążki. Ruskie słowo wschodniego pochodzenia, u Tatarów kazańskich, Kirgizów, tenge, ‘pieniądze’ (jeśli to nie ruskie?), aż do nowo-perskiego tanga, ale jest i nowo-perskie dang, ‘moneta’; nic wspólnego z tamgą, ‘stęplem’, ‘cłem’ (skąd tamożnia, ‘urząd cłowy’), co z tursko-tatarskiego tamga poszło. Dziengi (dienga, ‘miedziak’) pojawiają się na Rusi w drugiej połowie 14. w.; r. 1420 »Nowogrodzianie poczęli targować srebrnymi diengami, a artugi (nazwa niemiecka, nasze orty dawne) posprzedawali Niemcom« (Kronika).
dzień, dniowy; tydzień, tydniowy (p.); dzienny (całodzienny), dziennik, dziennikarz; dniować, dniówka, jednodniówka; dzionek, z mylnem io, zamiast *dzienek, porówn. piesek (a z równą myłką wioska, czostka, zam. wieska, czestka). Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian; cerk. dĭń, dĭnnica, ‘jutrzenka’, rus. dieńszczik (niby ‘dyżurny’), serb. danica, ‘jutrzenka’, czesk. den, dennice, rozedniti se; lit. diena, prus. deinan, ‘dzień’, ind. dina-, ‘dzień’, łac. nun-dinae, ‘targ na dziewięć dni’; goc. sin-teins, ‘codzienny’; pień
