dunal, ‘gwóźdź’, z niem. Dohnnagel.
dunder, z niem. Donner, znane od 15. wieku; nd zamiast nn.
dupło i dziupło, dupla i dziupla, dupa, ‘wydrążenie’, ‘wypróchniałość’, ‘dziura’, ‘rysa’, porów. czes. doupa, ‘otwór’, ‘wydrążenie’, na Pomorzu r. 1240 »dupna mogiła« (‘wydrążona, próżna’); pień pojawia się i z b, może i w dubas (obok dziubas), ‘rodzaj statku (wydrążona kłoda)’, przeważa jednak p: dupnieć, dupniasty. Inaczej w litew., gdzie b stałe: dauba, ‘parów’, ‘dół’, dubus, ‘głęboki a próżny’, dubti, ‘zapadać się’. Niem. tief, goc. diups, ‘głęboki’ (z *dhoup). P. dąbrowa, debra, dno. Służy przezwiskom dla niedołęg wszelakich: dupak (i w kartach dupak, dupek, dupnik, ‘niżnik’, ‘walet’). Prasłowo, ale u innych Słowian, Czechów, Rusi, nie oznacza, jak u nas, ‘tyłka’ (tak i u Bułgarów i Serbów); u Serbów dupljasz, a u Czechów doupnak dla ‘gołębia dzikiego’ przypominają naszego wyżej przytoczonego dubacza (że się w dziuple gnieździ?). Cerk. dupina, ‘jama’, powszechne dupło dla ‘dziupła’, na Rusi duplak i ‘barć’, duplenik, ‘miód leśny’. Nasze kurdupel zawiera toż słowo, jeśli to nie pożyczka raczej z ruskiego.
dur, durzyć, durzeć, durny, dureń, durak, durnica (za durno, ‘za darmo’), pień najbardziej na Rusi rozszerzony, tak, że niektóre z przytoczonych słów można wprost za rusyzmy uważać, bo jedyne durować, dziś już nie używane, wiek 16. i 17. dobrze znał; durować mawiano o ‘dobrej fantazji’ (»łacno durować, koli przystupaje«, całkiem ruskie, ‘kiedy się powodzi’). Rus. dur’, ‘głupota’, durak, dura, durnoj, ‘zły’, ‘brzydki’, durman, ‘bielon’; w serb. duriti se, durnuti se o ‘szalejącym’, słowień. o ‘odludku’ (serb. duranliw, ‘mruk’), bułg. durlŭ se, ‘gniewam się’; na Zachodzie brak słowa, oprócz nas, ale czes. durdik, o ‘gniewliwym’, durditi se na koho, ‘gniewać się’, durzmatost, o ‘nabrzmieniu’, wyraźnie do tego dur należą. Dalsze odpowiedniki: prus. dūrai, ‘płochy’, lit. padurmai, ‘gwałtownie’, grec. thuris, toż(?).
dusić, zadusić, dusigrosz, »duszona pieczeń«; u wszystkich innych i Słowian dusziti od duch, ruskie, serbskie, oprócz czeskiego, co w to dus- bardziej nawet obfituje niż my, dusiti, dusiwý kaszel, ‘koklusz’, — dusikiem ‘azot’ przezwali, a dusidlem albo dusitkiem ‘surdynę’; dusić więc jakby od rzeczownika dus (jest taki w dawnem czeskiem o ‘zmorze’, ale on do dusiti dorobiony).
dusza, duszyca, duszyczka, duszny (nieprzyjaciel, dusznik), duszno, dusznie, ‘raźnie’; prasłowo, p. duch; tłumaczenie dosłowne: duszpasterz, ‘Seelenhirt’.
dutka, ‘tutka’, ‘torebka’, z niem. Dütte, Düte. Co innego dętka ze szkła, u Czechów dutka również.
dutepasy, p. duć.
duży, dużo i duże, dużość, ‘tęgi’ (to samo słowo z d- obok t-, por. dążyć i tążyć; i u obok ą, jak i w bułgarskiem); »kto duższy (‘silniejszy, tęższy’), ten lepszy«; niedużość, ‘bezsilność’, »sierdzit, a nieduż«, »kto duższy nad Pana Boga?« pyta Skarga; »póki był duż (‘silny’)«, »najduższy koń«, stale u Potockiego. Dopiero później, od 18. wieku, nabiera duży, dużo, znaczenie ‘wielki’, ‘wiele’, z tą samą przenośnią co w moc (pieniędzy), lub siła (Rusin
