dług, dłużny, dłużnik, w 15. w. ‘wierzyciel’; dziś ‘ten, co dług zaciągnął’, jak już w cerkiewnem i w innych językach słowiańskich; zadłużyć się; przestawka z *dełg, rus. dołg; nie pożyczka to z gockiego dulgs, ‘dług’, lecz należy do długi, jak lit. ilges, ‘danina’ (‘com dłużen dać’), do iłgas, ‘długi’.
długi, długość i dłuża (»w dłużą poszło«), wzdłuż, »dłuży mi się«, Długosz; przedłużać, podłużny; podług i według czego, już w cerkiewnem używane jako przysłówek-przyimek, niby franc. selon, t. j. secundum longum. Przestawka z *dułgi, co jeszcze w 12. w. w nazwach ocalało, a to z *dełgi, rus. dołgij; lit. iłgas (d- odpadło, jak nieraz w litewskiem bywa), grec. dolichos, ind. dirgha-, staropers. darga-, ind. dīrghatā = Długota i Dułgota, imię osobowe; powstało z elementem g- od dlić, podle, wedle, co również ‘długość’ oznaczają. Nasze dłu-, tłu-, prawidłowe z dawnego deł-, teł-, przed spółgłoskami. Lit. iłgas różni się od długiego nietylko odpadnięciem d (p. co do tego język i mak), lecz i »jasnem« brzmieniem (i) przeciw naszemu ciemnemu (prasłow. *dulg). Oba słowa, dług i długi, czasownik dłużyć (obdłużony) i przedłużać (czas), są więc jednem właściwie; i po innych językach słowiańskich nie różnią się: rus. dołg, odołżit’, ja dołżen (‘winien’, ‘muszę’), i dołgij, prodołżat’, ‘ciągnąć dalej’, dołgota, ‘długość’; czesk. dluh, dlużen, ‘winien’, i dlouhý, dlouhost; serb. dug, dużan (‘winien’) i dużina, dugota, ‘długość’. Z innych języków należą tu i łac. i niem., bez d- nagłosowego i z nosówką, longus, Longinus, ‘Długosz’, i lang, ‘długi’. — »Dłużny czem i czego«: »dłużna ślubem« i »ślubu«, w biblji; dłużec, dłużnia, ‘przyrządy sokolnika i bartnika’.
dma, p. dąć, dmę; z przyrostkiem -uch (por. sopuch), dmuch, dmuchnąć, »podmuch wiatru«, dmuchać, dmuchawka; tak samo w czes., tylko tam dmych, dmychati, z y, częstsze niż z u, dmuch.
dna, »denna niemoc«, ‘artrytyzm w stawach’, więc we dnie; p. dno; już w cerk. dna, ‘słabość’, — ‘reumatyzm’ u innych Słowian.
Dniepr i Dniestr. Łączę obie nazwy, raz dla ich widocznego związku; powtóre, że obie w 16. i 17. w. nazywały się Nieprem i Niestrem (u Paprockiego na jednej stronicy obie postaci obok siebie), jak i w bylinach ruskich (Niepr, Niepra, z Niepro, Sławutycz). Nazwy obu rzek wielorakie. U Greków Dniepr zwał się Borysthenēs, t. j. irańskie (scytyjskie) wourustāna-, dosłownie jak dziś: wielikij ług pod Chortycią, dla swej szerokości; u Hunów zwał się War, u Pieczeniegów Waruch (irańskie uruch, ‘szeroki’); u Turkotatarów ozu (u Włochów l’oso); u Jordanesa (r. 550) Danaper, u cesarza Konstantyna (r. 950) Danapris; Deneper jako imię osobowe polskie w 12. i 13. wieku. Dniestr nazywał się u Greków Tyras (scytyjskie, irańskie tura-, ‘prędki’, ‘silny’; turla po turecku od tegoż pnia, stąd Trullos u Konstantyna, a u Włochów w 15. w. i później Turlo, Tarlo). Od 4. w. występuje dzisiejsza nazwa, najpierw Danastius (arab. Dānast), Danastrus u Jordanesa, Danastris u Konstantyna. W obu dzisiejszych nazwach tkwi pień d(a)n; łączą go z irań. dānu-, ‘woda’ (od czego i Don i Dunaj wywo-
