(‘atrament’), czrnorizĭc, czerniec (‘mnich’, w przeciwieństwie do kleru ‘białego’, t. j. świeckiego); czeskie czernokniżník, z niem. Schwarzkünstler, a przez nas i na Ruś. Prasłow.; czĭrn, z czĭrsn, prusk. kirsnas, ‘czarny’, i w nazwach rzek, Kirsna, ‘Czarna’, indyj. krszna-, ‘czarny’.
czart, czarci, czartopłoch (‘eryngium’ r. 1472, dla kolących liści? ale druga nazwa, dziewięćsił, wskazuje czary, siły? — mikołajki, jak urbanek, bez większego znaczenia); Czartoryja jednak, ludowe rozpodobnione Czantoryja (!!), nie od czartów, jakby wedle Bogoryja wnosić wolno, lecz od kretów przezwana. Prasłowo; czes. czert, dawniej czrt, rus. czort, serb. crtiti, ‘zaklinać’ i ‘przeklinać’. Może toż co czarodziej, czarownik, ‘co czary robi, wcina’, (lit. kirtu, ‘rąbię’), bo wszelkie czary za biesowstwo uchodziły; wprost do lit. kerēti, ‘czarować’, z przyrostkiem -t ?
czas, czasem, czasowo, wywczasy, czasownik (‘słowo’), czasosłow (ruskie, ‘horarium’, ‘brewjarz’); to jedynie uprawnione a ustąpiło mylnemu e: w czesie, zamiast w czasie, wcześny, doczesny. Prasłowo; tak i w tem samem znaczeniu u wszystkich Słowian (tylko u Rusi czas, ‘godzina’, a czasy, ‘godzinnik’, t. j. ‘zegar’). Od tegoż pnia, co i czaić i czakać; tak samo w pruskiem kismas (z *kēsmas), ‘czas’.
czasza, czaszka (z głów — czaszek zabitych wrogów pijano chętnie, wcielając niby ich siły), czaszułka (i z niejakiem rozpodobnieniem czasułka 1472 r., czasoły), t. j. ‘czaszka żołędziowa’ (16. w.); podczaszy z podczasze (tylko cześnik tu nie należy!). Prasłowo; tak i w tem znaczeniu powszechnie; brak dalszych odpowiedników, bo pruskie kiosi, ‘czasza’, od nas przyszło; czes. czisze dziś, czísznik, dawniej czasze, czasznik (czego u nas dla cześnika nigdy nie było, bo on od czci nazwany, nie od czaszy!).
czata, czatować, czatownik, ‘podjazd’, ‘zagon’, ‘straż’, ‘stróżować’, z węg. csata, ‘bitwa’, ‘tłum’, a to z słowiań. czeta, ‘drużyna’, cerk. sczetati sę, ‘połączyć się’, serb. bułg. czeta, ‘oddział’, na Rusi czeta, ‘para’ (»on mnie nie czeta«); to prasłowo zapomnieliśmy (czy stąd nazwa Czechów, zgrubiałe na -ch? — drużyny czeskie już w 9. wieku dawały się zaciągać). Dla tego wcale nie pierwotnego znaczenia (‘pary’), nie należy naszego (mazurskiego) cet, rus. czot, o ‘parze’, tu wciągać.
czausz lub czaus, z tur., a to z pers. czawusz, czausz, o ‘kurjerach’, ‘lokajach’, ‘poborcach sułtańskich’.
cząbr (w 16. wieku z mazurska i cambr), ‘satureia’, z rodzaju roślin wonnych, tymianku i macierzanki, więc od pnia kem, skem (p. ciemierzyca), z przyrostkiem -r (b wsunięto mimowoli, por. Imbramowice od Emmerana; albo też pień kem o b rozszerzono). Ocalało sk- w ruskich tej rośliny nazwach, szczebreć i szczabryk; obok ę (forma pierwotna czębr-) pojawia się u w bułg., serbskiem (czubar), czeskiem (czubr, czibr, obok czabr). O pożyczkach międzysłowianskich (bułg. z serbskiego!), albo z grec. (i łac.) thymbros, timbra, niema i mowy.
-cząć, nie używane bez złożeń, jest dwojakie: spocząć, odpocząć, i spocznąć, odpocznąć, częstotliwe spoczywać, odpoczywać, co z koić, pokój w bezpośrednim związku; czę-
