cierlica, do »tarcia« lnu, p. tarlica, trzeć; z *cierdlica, czes. trdlice; por. ciardłko pod Sowizdrzał.
ciernie, ciernisty, ciernisko; do ciernie (zbiorowe) urobiliśmy nowe cierń (jak liść do liście), zamiast dawnego tarnu. Oboczność pierwotna: tarn — zbiorowe cirznie, cirnie, ciernie, cierń (w ciągu 15. i 16. w.); do cierń: cierniowy. Prasłowo; p. tarnki, Tarnów, cerk., serb. czesk. trn, rus. tiorn; brak w lit.; jest niem. Dorn (goc. thaurnus), ind. trna-, o ‘trawie’, ‘ziołach’. Dawniej: cierznie albo tarnie, mechanicznie do tarn- dorobione, gdy tylko cier(z)nie poprawne.
cierpieć, dawne cirzpieć, cierpliwy i cierpiętliwy, cierpiączka (‘szubienica’), cierpiec, cierpota (17. w.) i cierpkość, cierpki, cierpnąć (i pierwotne tarnąć z *tarpnąć), łączy dwa znaczenia: o ‘smaku gorzkim’ i o ‘bolu’, szczególnie moralnym, co znosić trzeba, wytrwać spokojnie. Prasłowo w obu znaczeniach; pierwotne o ‘cierpnieniu, drętwieniu (zębów, ciała)’; z wokalizacją o, a, p. trapić. Cerk. słowień. serb. czes. trpěti, rus. tierpiet’, ‘cierpieć’; cerk. utrpěti, utrnąti, serb. trnuti, czes. trpnouti (ze wstawionem ponownie p), rus. terpnut’ (tak samo), o ‘zmartwieniu członków, ciała’, a przymiotnik słowień. trpek, czes. trpký, ‘cierpki’. Litew. tirpti, ‘cierpnąć (o członkach)’, łac. torpeo, ‘martwieję’, ‘głuchnę’. »Krzyż bez cierpoty«, »przyłożyć cierpcu«.
cierzeń, cierzeniec, rodzaj ‘niewodu, sieci’.
cieszyć, pocieszać, od *ciecha w pociecha, uciecha, po- i ucieszny, cieszyciel, dziś pocieszyciel, w imiennictwie: Wojciech, Sieciech z Szwieciech - Wszeciech, Ciechocinek, Cieszyn; prasłowo; cerk. těsziti, utěcha, rus. potiecha w 17. wieku ‘teatr’ tłumaczyło; co do pnia, p. cichy. Cieszynka, ‘fuzja’ w 17. wieku.
cieś, ‘strop’, p. cieśla.
cieść, p. teść.
cieśla, ciesielski, ciesielstwo, ciesiołka (zamiast ciesiełki), cieślica i ciosła, ciosać, cieszę, cios, pociosywać; ciosna i ciosno, ‘wręb na drzewie’, ‘narznięcie’; ciosowy. Prasłowo; cerk. tesati, teszą, tesla, ‘siekiera’, czes. tes, tesati, tesla, ‘siekiera’, tesárz, ‘cieśla’ (stąd tesarz Rejowy), tesák (tesak i tasak u Reja i in.), rus. tiesat’. Litew. taszyti, ‘ciosać (drzewo)’, ind. takszati, ‘ciesze’, ‘działa’, takszan-, ‘cieśla’, awest. taszaiti, ‘działa’, tasza-, ‘siekiera’, taszan-, ‘działacz’, grec. tektōn, ‘cieśla’, łaciń. texo, ‘tkam’, tēla (z *teksla), ‘tkanina’, niem. stare dehsala, ‘siekiera’. Cieśla tylko u nas o ‘rzemieślniku’, u innych Słowian tesla i teslja, ‘siekiera’. W 16. w. cieszykamień, kamienny cieśla (‘sztamiec’).
cieśn(ina), p. ciasny.
cietrzew (narzeczowo i ciećwierz), samica: cieciorka, od ciecierza psałterzy i biblji; prasłowo; cerk. tetrěw i tetrja, o ‘bażancie’, rus. tietierew i tietierja, tietiorka, czes. tetrzew; i u nas w 15. i 16. wieku ‘bażanta’ cietrzewiem tłumaczą. Lit. teterwinas, ‘głuszec’, tetirwa, ‘cieciorka’, grec. tetraōn, tetrax, tetrix, o ‘cietrzewiach’ i innych ptakach, ind. tittiri-, ‘kuropatwa’, łac. tetrinnire, ‘gdakać’, nord. thithurr, ‘głuszec’. Dźwiękonaśladowcze. U H. Morsztyna 1620 r: »cietrzewie grały, cieciurki kokały«. Ptaki uchodziły za »czyste, wstydliwe«, »miłośnik czystości« u Cygańskiego 1584 r.
