cerkiew, dawniej i cyrkiew (dalsza odmiana cerekwie i cyrekwie; pierwotnego mianownika cerky tylko jeden wątpliwy ślad w paskach lubelskich z początku 15. wieku); dziś tylko o kościele wschodnim, niegdyś o każdym (tak jeszcze w psałterzu flor., ale już w 15. wieku ginie zupełnie, zastąpione przez kościół, p.). Rodzaj żeński dowodzi, że nie wzięte wprost z grec. kyrikon (‘dom Pański’, od kyrios, ‘pan’), lecz z górno-niemieckiego kiricha, co nie poszło od Gotów-pogan, nieznających tego wyrazu wcale, ani od Bałkanu, lecz Słowieńcy przejęli je w 7. wieku od Bawarów i Salzburga; Konstanty i Metody zatrzymali, jak całą słowieńską terminologję chrześcijańską niemiecką, tak i to, a przez nich rozeszło się po całej Słowiańszczyźnie. U nas pochodzą od niego i dawne nazwy miejscowe, Cerekwica i Cyrekwica (nawet Cyrkwica); wymiana i i ie przed r nierzadka. Obie nazwy, cerkiew i kościół, zastąpili nasi różnowiercy nową, dosłownie z łacińskiej, t. j. greckiej ekklesia (franc. église, włosk. chiesa) przetłumaczoną: zborem. Grecy sami używali kyriakon, kyrikon, tylko w ciągu 4. wieku. Późniejsze tegoż słowa niem. pożyczki: kiermasz (p.); kierchów i kirchów, ‘cmentarz’, z niem. Kirchhof, przekręcone wkońcu na kirkut żydowski.
certa, nazwa ryby, z niem. Zärthe, jak tyle innych nazw ryb, nietylko morskich, por. dorsz, flądra, sztokfisz, koza (tłumaczy niem. Ziege), rapa, ukleja, sandacz, dubiel, śledź, bydlinek.
certować się, ‘spierać’, z łac. certare; i certyfikat, ‘świadectwo’, tu należy.
cesarz, cesarski, cesarstwo, pożyczka z 4.—5. wieku (jak wtórna przemiana gardłowej k- w c- dowodzi), z goc. kaisar, z łac. Caesar, wymawianego jeszcze kaisar; wedle innych rzeczowników przybrało formę na -arz; dwugłos ai, jak zawsze, w ě przeszedł. Obok cesarza powstało na Rusi skrócone, jak stale w tytulaturach bywa, csar, car, pierwotnie nazwa chanów tatarskich, co wielki książe moskiewski 1547 r. sobie przywłaszczył, jakoby nad hordą tatarską panował, a dopiero Piotr W. na impierator odmienił; u nas dawniej carz (zawsze w 16. wieku tak), później car (czy według ruskiej wymowy, czy za przykładem ogar z ogarz i pod.); cesarzewic(z) i carewicz. Dawne caryna, ‘pastwisko’ (w aktach 15. i 16. wieku z ziem ruskich), poszło z mowy pasterzy wołoskich, i nie z cara, lecz z łac. terra. Carogród, ‘gród basileusa’, później Stambuł z greck. is tan polin, ‘do miasta’, a dawniej Konstantynopol i Bizancjum (nazwa tracka).
ceter, w prawie miejskiem 15. w. to samo co ‘nastójcie’, ‘gońcie’ (na gorącym uczynku); z niem. Zeter (‘mordio’).
cetno i licho, ‘do pary i nie do pary’, u nas już tylko w grze, zakładzie, ale w 16. wieku jeszcze o byle parzystej liczbie, »liczby w cetnie«; u innych Słowian z cz-, rus. czot i nieczot, co z czeta, ‘para’, łączą; p. czata.
cetyna, czacina, p. szczeć; o ‘igliwiu’; podhalskie, z słowackiego.
cewa, cewka i cywka, ‘rurka’, ‘szpula’; prasłowo; tak samo (lub cew) powszechnie; powtarza się w lit., ale z odmienną gardłową:
