buta, butny, bucić się, w psałterzu: bucą się, bucić się będą (»wznaszać się«, puław.), można i bucz- czytać, p. buczny; p. butwieć (oboje o ‘wzdęciu’, por. buch); już w 15. wieku buta i bucić.
butel, z niem. Büttel, ‘pachołek’, 16. w.; tak tłumaczą liktorów rzymskich; por. bedel.
butla, butelka, butelkowy, od franc. bouteille, a to wkońcu od botte, łac. buticula, niem. Butte, ‘naczynie’.
butwieć, zbutwiały, zbutwiałki, ‘zgniłki’, Potocki; postaci z bo-, botwieć, są starsze. Prasłowo; już w 9. wieku w psałterzu (64, 13) rasbotěti, rus. botiet’ i butiet’, ‘grubieć’, botiełyj, ‘gruby’, botwiť sia, ‘bujnie róść’ (stąd nazwa botwiny, o ‘rozrosłej roślinie’, naszej boćwiny, p.); u Słowieńców buta, ‘głowacz, ciemięga’, butica i butec w temże znaczeniu, butast, ‘głupi’ (tu i buta, bucić się nasze, p.), ale to raczej pożyczki z węg. buta, ‘tępy’, ‘głupi’ (i w romańskich językach takież boto, botto, ‘but’, o ‘tępych’, franc. pied bot).
buza, ‘breja’, pożyczka przez Ruś z tur. boza, buza, ‘napój z prosa albo kukurudzy’; nazwa bardzo rozgałęziona na Bałkanie.
buza, ‘nagana’, buzować, wy- i zbuzować, w 17. w., z włos. far buzzo, ‘gniewać się na kogo’.
buzdygan, »regiment«, t. j. ‘buława, laska dowodzącego (rotmistrza)’, z tur. bozdogan, ‘pałka’, przez Małą Ruś; postaci tego słowa u innych Słowian zmienne.
buzia, dziecinne, ‘usteczka’, buziak, ‘całus’, bułg. buza, ‘usta’, na Bałkanie, u Arabów, po całej Europie słowa podobne (niem. Bussel, lit. bucziuoti, persk. bōsī-dan, ‘całować’).
by, spójka; dla warunku (»by to była prawda«); życzenia (»by się spełniło«); zamiaru (»chcę byś mu powiedział«). Jest to trzecia osoba liczby pojedynczej niezłożonego czasu przeszłego (bych, by, bychom i bychmy, bychwa, w dawnym języku, jeszcze u Reja i Kochanowskiego, używanego zamiast dzisiejszego: byłem, byliśmy), ale co do znaczenia jest to dawny tryb warunkowy (bim, bi; pierwotne i, por. łac. fit, lit. bit, zastąpiono przez y od być); by znaczy więc: esset, ce serait, es würde sein; łączy się ze spójkami: gdyby, aby, oby, żeby; byle, p. le; zdania z by były pierwotnie spółrzędne, nie podrzędne.
By- w nazwach miejscowych (odosobowych) bywa rozmaitego początku. W Bytów, Bytom (przymiotnik na -om lub -im, jak Radom, Postąpim-Poczdam, Okocim, czes. Chroudim) od byt do być, ale w Bydgoszczy od byd-, co do budzić itp. należy; obok tego mamy ten pień i z nosówką, kaszub. Będargowo z *Będdargowo (ruskie przestawione Dorohobuż), Będlewo, i w wielu innych nazwach: Bądecz, Bądków, Bętków (Bentkowski), Będomin (por. Radom), Będziechów, (por. Radziechów), Będzieszyn (łuż. Budiszin, niem. Bautzen), Będzimirowo itd., a w drugiej części złożenia: Wszeband, Zdeband, Radoband itp., coby jednak i do będę, nie do budzę, odnosić można. Bychów, Byszew, Zbyszewski, Byszków i t. d. od zgrubiałego Bych- mogą zarówno należeć do Byt-, jak do Byd-.
być, był, były; tubylec; (z)byty; dalszą odmianę p. pod jestem i będę; częstotliwe bywać, bywały, bywalec. Pień znaczył pierwotnie: ‘róść’.
