dziś (u geografów obcych) zamiast Bieszczadu i Krępaku panuje. Beskid i Bieszczad jedno słowo, zbiorowe na -d (samogłoska przed tem d obojętna, u nas ē, u Rusi y); może od nazwy Besów, ludu (na Bałkanie nierównie lepiej znanego, aż do 6. w. po Chr.), który Ptolemeusz nad Karpatami i źródłami Wisły osadził. Najczęściej przytacza tę nazwę Potocki, podgórzanin: »gorzej żyli niż na Krępaku albo na Bieszczedzie«, »gorzej od bieszczednich zbójców«, »zbójcy na Bieszczadzie«; »wieś Beskidnej niedaleka dziczy«; »bieszczad łez« o ‘padole ziemskim’. Więc od Biesów bieski, zbiorowe bieszczadź, jak rus. płoszczad’ od płoskij, jeśli arcyplotkarz Ptolemeusz nie pobróździł.
bestja, bestyjka, bestjalny, bestwieć i bestwić, besztać, besztanina, u ludu i bezkurja i beskurcja, wszystko z łac. bestia, ‘zwierz’, ale besztać wprost z węg. besta, bo za Batorego mawiali: »nie mów królowi beszte, bo cię zetną jeszcze«; stąd i besztefranty, beśtefranty: r. 1698 »grał skoczne kuranty i co mógł na besztefranty« (złoż. z frantem, p.).
bet, przeważnie tylko l. mnoga: bety, u Potockiego: »spisz w betach jako buba«; z niem. Bett.
betlejki, ‘jasełka’, od Betlehem, ludowe.
bez, bzu, po narzeczach i bezd, best (z czego litew. bezdus), u innych Słowian i bezg; nasz bez czarny (sambucus, ‘Hollunder’), i bez biały (ogrodowy, turecki: syringa, ‘Flieder’), dwa zupełnie odmienne krzewy. Dla silnego zapachu możnaby o bździe (p. bzdy) jako źródle nazwy myśleć; wadzi brak brzmienia pierwotnego z p-(?). Atropassa, t. j. jagoda bzowa, zapisana już w słowniczku botanicznym z początku 14. w. Prasłowo; na Rusi i z u, buz, buzina, serb. baz i zowa z bzowa, słowień., czes. bez, bzina; brak na Litwie.
bez, przyimek, złożony z be (lit., prus. be: »be to«, ‘bez, oprócz tego’; be-nosis, ‘bez-nosy’) i -z; częsty to w przyimkach »dodatek«; pierwotne miękkie e zastąpione tu wyjątkowo przez twarde e; zamiast oczekiwanego *biez, istnieje tylko bez. Dziś i już od połowy 16. w. bez wyłącznie w piśmie; w 14. i 15. w. groziła mu zagłada; miejsce jego zajęło wtedy przez (w narzeczach: »pobiegł przez czapki bez las«; wymieniały się niby oba przyimki, por. »na bez rok«, ‘przez rok’, chociaż język pisemny takiego bez, ‘przez’, nigdy nie przyjął); w przelicznych zabytkach 14. i 15. w. ani razu bez nie znajdziesz (w rotach sądowych w r. 1387 »przez jego wolej«; 1388 »przez prawa«, i tak zawsze); jeszcze w 16. w. przeważają przezdzięki, ‘gwałtem’; przezpieczny, ‘bezpieczny’. Bez jednak nie ustąpiło nigdy zupełnie, znajdziesz je zawsze w nazwach osób i miejscowości (Bezprzem, Bezdziady, obok Przezdziecki) i w luźnych słowach, np. w psałterzu florjańskim albo w biblji, co zawsze przez używają, jest i bez mała; bezwinny i bezwiństwo; bezednowie, ‘otchłań’; pobezczynić, ‘pokalać, zgwałcić’ (por. rus. bezczinije, ‘nierząd’; pisarz psałterza puławskiego nieznane mu słowo mylnie oddał: pobiezczynić) i i.; podobnie w pieśniach nabożnych bez obok przez (a jest i »bez trzy godziny, t. j. ‘przez’). Zdaje się, że właśnie praktyka kościelna to bez wbrew ogólnemu przez podtrzy-
