Rzeczypospolita nie była przygotowana na odejście ostatniego Jagiellona. Mimo wieloletnich dyskusji, wskazujących na konieczność określenia porządku przyszłego obioru, żaden z projektów, zarówno tych pojawiających się na sejmie, jak i krążących w formie publicystyki politycznej, nie został zaakceptowany przez szlacheckie społeczeństwo obywatelskie. Bezkrólewie, to nie tylko problem obioru nowego monarchy, to także funkcjonowanie państwa podczas nieobecności króla. Zakres praw i obowiązków monarszych był w XVI stuleciu szeroki. Król stanowił nieodzowny element funkcjonowania parlamentu, zwłaszcza w jego funkcji prawotwórczej. Był potrzebny w parlamencie także jako mediator, do niego należała konkluzja obrad. Monarcha miał prawo zwoływania sejmu i sejmików. Po konsultacji z parlamentem mógł powoływać pospolite ruszenie. Do niego należały nominacje na urzędy i rozdawiennictwo królewszczyzn. We współpracy z sejmem decydował o polityce zagranicznej państwa. Poza prawami monarcha posiadał szereg trudnych niejednokrotnie do spełnienia obowiązków. Przede wszystkim był odpowiedzialny za obronę granic, a także za pokój wewnętrzny. W jego imieniu orzekały sądy pierwszej instancji, a sądy królewskie wyrokowały w sądownictwie apelacyjnym. Poza tymi najważniejszymi prawami i obowiązkami jakie miał do spełnienia, odgrywał monarcha fundamentalną rolę czynnika spajającego państwo, a jego dwór stanowił centrum życia politycznego w okresie między sejmami.
W lipcu 1572 roku „naród polityczny" Rzeczypospolitej stanął przed trudnym zadaniem: należało nie tylko dokonać wyboru nowego monarchy, ale także tymczasowo przejąć te obowiązki króla, które zapewniały prawidłowe funkcjonowanie państwa.
W 1572 roku dodatkowym problemem politycznym był fakt, iż scalające Rzeczypospolitą dzieło Zygmunta Augusta: unia z Litwą z 1569 roku, a także ściślejsze związanie innych części Rzeczypospolitej (m.in. Prus Królewskich), jeszcze nie okrzepło. Bezkrólewie nastąpiło dokładnie trzy lata po unii w Lublinie. Ponieważ elity litewskie w przeważającej mierze nie były
