Strona:O Żydach i kwestyi żydowskiej.pdf/42

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została uwierzytelniona.

helenizujący jéj żydzi; nauka arabska i széroki udział przyjmowany w niéj przez żydów, medycyna średniowieczna, gorliwie przez żydów uprawiana; rzadkie przez ciąg wieków średnich otwieranie przed żydami szkół i wszechnic Francyi, Anglii, Niemiec i rychłe bardzo wykluczanie z nich tłumów uczni, które chciwie korzystały z chwilowo udzielanego im prawa. W historyi naszéj mamy także piękny moment pełnego tolerancyi postępowania z żydami i równoczesnego z niem silnego popędu tychże ku krajowéj oświacie. W stuleciu naszem, tam, gdzie równouprawnienie żydów z autochtonami wobec szkoły stało się czynem, żydzi ciemni całkiem zniknęli, prędko i ryczałtowo wpływając w sfery umysłowo oświecone. U nas, od lat dwudziestu niespełna, otaczające ich z téj strony zagrody, upadły. Jesteśmy naocznemi świadkami wielkiego ich w tym czasie popędu ku szkole. Przez czas ten stosunkowo krótki, nieruchoma ta przedtem, zbita w ciemności masa, rozszczepiła się już na warstwy. Z pomiędzy warstw tych, spodnia jest jeszcze nieporuszoną, ciemną i zarazem najgrubszą, lecz nad nią istnieje już pół światło, a nad tem półświatłem grupa tych, którzy silnie zaszczepieni na cywilizacyi krajowéj, oddają jéj dobre i znikąd zaprzeczeniu nieulegające przysługi. Warszawa zaprzeczyć nie może istnieniu tej grupy, ani udziału przyjmowanego przez nią w nauce, literaturze, sztuce i innych gałęziach umysłowości krajowéj. Jeżeli grupa ta nie jest liczniejszą, a istniejące poniżéj półświatło czyściejszem i jaśniejszem, jeżeli warstwa spodnia żydowskiéj ludności jest jeszcze tak na nieszczęście ciemną i nieruchomą, przypisać to należy krótkości czasu i wyjątkowości położenia, sprowadzającego szczupłość i małą dla ogółu dostępność źródeł nauki. Że jednak z tych źródeł, jakie istnieją i w miarę