Naprzód powiedzmy sobie, że są to przywary ogólnie ludzkie, które zapewne u żydów znajdują się w większem niż gdzieindziéj natężeniu, od których jednak najpewniéj i my wolnemi całkiem nie jesteśmy. Następnie zważmy, że narodowy charakter nasz, mocą przymiotów swoich i samych nawet wad swoich przymiotów, zawsze do stopnia pewnego tępić będzie zbytnie zaostrzenia i tłumić zbytnią wybujałość cech takich, jak: przemyślność, zapobiegliwość, oszczędność. Nakoniec i nadewszystko wierzmyż, wierzmy tak, jak wierzą inne narody w dobroczynną, wielką potęgę światła, światła krzesanego przez naukę i wszystkie umysłowe i społeczne wyniki jéj postępów przy świetle tem, jak złe sny minionéj nocy, rozpraszać się będą straszne metamorfozy z cnót i zalet ludzkich czyniące występki i wady. Przy świetle tem znikną drogi puste i drogi przeludnione, sprowadzające tu ciszę śmierci, tam duszący ścisk w jeden kierunek pchniętego życia. Przy świetle tem oczy, które dziś w ziemię tylko patrzą, potrafią spojrzeć w górę, a te, które przywykły nazbyt spoglądać w obłoki, spostrzegą, że do wzniosłych ideałów prowadzą często poziome drogi ziemskie. Ale i do szybszego rozpalenia światła tego żydzi mogą nam być przydatnemi bardzo. Posiadają oni nietylko przyznawane im ogólnie finansowe zdolności, ale i inne jeszcze, te, które czyniły ich gorliwemi uprawiaczami nauki, ile razy klucz fanatycznych wyłączeń nie zamykał przed niemi wrót ich przybytków. Nie zamierzyłam kreślić tu ich historyi, oszczędnie więc tylko przytoczę kilka zaczerpniętych z niéj faktów. Starożytność pomijam, bo z wyjątkiem Grecyi i Rzymu, jako jéj ucznia i naśladowcy, nie była to faza rozwoju ludzkości, sprzyjająca naukowym pracom i wytworom. Późniéj jednak, nastręczają się wnet pamięci Aleksandrya i t. zw.
