jest pochwalanem tu na pochwałę zasługiwało i to, co gdzieindziéj przedstawia wynik wysokiego uspołecznienia, tu przedstawiać mogło materyał do budowań społecznych przydatny i pożądany. O tych dodatnich stronach żydowskiego plemienia mawiamy zwykle z przekąsem, bo jak twierdzimy, na złe nam one wychodzą. Racya niedobra. Umysł krytyczny, w rozbiorze przedstawiającego się do ocenienia przedmiotu, nie wychodzi z punktu osobistych interesów. Objektywność, czyli spoglądanie na przedmiot z bezosobistego stanowiska, wymaganą już dziś jest nawet w powieści. Czyliżby socyologia miała we względzie tym na niższym stopniu rozwoju pozostać? Przemyślność i zapobiegliwość żydów przeradza się często w chciwość bez skrupułów, w umiejętność wyzyskiwania innych klas społecznych. Prawda to niezaprzeczona, lecz wdzięczną będę temu, kto mi ukaże tę ziemię obiecaną, ten naród szczęśliwy, w którymby światła istniały bez cieni. Człowiek każdy i naród każdy posiada wady zalet swoich. Ilekroć silna wola przerodzi się w upór, dobroć serca w słabość charakteru, entuzyazm w szał, poetyczność w marzycielstwo, ostrożność w nieruchomość, odwaga w zuchwalstwo i t. d. tyle razy przymiot dobry przeradza się w zły. Metamorfoz takich ludzkość cała jest pełną. Nie idzie zatem, aby siła woli, dobroć serca, zapał, poetyczność, ostrożność, odwaga etc. same przez się dobremi przymiotami nie były. Należy tylko uprawiać je tak i taką atmosferą otoczyć, aby przetworzyć się mogły jak najmniéj w odpowiednie im wady. Przemyślność i zapobiegliwość właściwe żydom, wyrobione w nich przez długie wieki egzystencyi niezmiernie utrudnionéj a w jeden wyłącznie kierunek pchniętéj, są same przez się siłą wytwórczą pożyteczną i pożądaną w nowożytnem społeczeństwie każdem. Aby zaś przeradzały się
