zajęcia i bezczynność, niż nuda. Nudy doznają jedynie ci, w których duch jest coś wart. Im możniejszy w kim jest duch, tem częstsza, przykrzejsza i straszliwsza jest nuda. Największa część ludzi znachodzi dostateczne zajęcie w byle czem i dostateczne zadowolenie w byle śmiesznem zajęciu, a kiedy jest zupełnie niezajęta, nie doznaje z tego powodu wielkiej przykrości. Stąd pochodzi, że ludzie wyżsi są tak mało rozumiani w sprawie nudy i nieraz zdumiewają pospólstwo, a czasem doprowadzają do śmiechu, kiedy mówią o niej i skarżą się słowy poważnymi, których się zazwyczaj używa określając nieszczęścia życiowe największe i nieuchronne.
Nuda jest do pewnego stopnia najszczytniejszem z ludzkich uczuć. Nie, żebym wierzył, iż z badania tego uczucia rodzą się owe następstwa, które wielu filozofów mniemało zeń wydobywać; niemniej jednak niemożność zadowolenia się żadną rzeczą ziemską, ni, żeby tak rzec, całą ziemią, rozważanie nieokreślnego rozpostarcia się przestrzeni, liczba i przedziwny ogrom światów i świadomość, że wszystko jest szczupłe i maleńkie wobec zdolności własnego ducha, wyobrażanie sobie nieskończonej liczby światów i uczucie, że duch nasz i pragnienie nasze jest jeszcze większe, niż tak zbudowany wszechświat i ustawiczne oskarżanie rzeczy o nie-
