Strona:Lenin - Karol Marks.djvu/27

o jeszcze inny, w naszych czasach szczególnie ważny i „czuły“ monopol: monopol środków produkcji w ogóle. (Nadzwyczaj popularnie, zwięźle i jasno wyłożył sam Marks swą teorię przeciętnego zysku od kapitału i absolutnej renty gruntowej, w liście do Engelsa z 2 sierpnia 1862 roku. Patrz „Korespondencja“, t. III, str. 77 — 81. Porównaj także list z 9 sierpnia 1862 r., tamże str. 86 — 87). Dla historii renty gruntowej ważne jest także wskazać na analizę Marksa, w której pokazuje on przekształcenie renty odrobkowej, (gdy chłop swą pracą na ziemi obszarnika stwarza produkt dodatkowy) w rentę produktową czyli w naturze (chłop na swej ziemi wytwarza produkt dodatkowy, oddając go obszarnikowi pod naciskiem „przymusu pozaekonomicznego“), następnie w rentę pieniężną (ta sama renta w naturze, wskutek rozwoju produkcji towarowej, przekształcona w pieniądz, „obrok“ starej Rusi) i w końcu w rentę kapitalistyczną, gdy na miejsce chłopa zjawia się przedsiębiorca rolny, uprawiający rolę przy pomocy pracy najemnej. W związku z tą analizą „genezy kapitalistycznej renty gruntowej“ należy zaznaczyć szereg subtelnych (i szczególnie ważnych dla krajów zacofanych, jak Rosja) myśli Marksa o ewolucji kapitalizmu w rolnictwie.

 „Przemianie renty naturalnej w pieniężną nie tylko musi towarzyszyć, lecz nawet poprzedza ją tworzenie się klasy pozbawionych własności wyrobników, najmujących się za pieniądze. W okresie powstawania tej klasy, kiedy pojawia się ona tylko sporadycznie, u zamożniejszych chłopów, obowiązanych do składania daniny, rozwija się z natury rzeczy zwyczaj wyzyskiwania na swój rachunek wiejskich robotników najemnych, — zupełnie jak w czasach feudalnych zamożni chłopi pańszczyźniani sami z kolei mieli swoich pańszczyźnianych poddanych. Chłopi ci w ten sposób uzyskują stopniowo możność gromadzenia pewnego majątku i przemieniania się w przyszłych kapitalistów. Tak więc wśród starych właścicieli ziemi, prowadzących samodzielne gospodarstwo, powstaje rozsadnik dzierżawców kapitalistycznych, których rozwój jest uwarunkowany przez ogólny rozwój produkcji kapitalistycznej poza gospodarką rolną“, („Kapitał“, III², 332)^[1].

 „Wywłaszczenie i rugowanie ze wsi części ludności wiejskiej nie tylko „uwalnia” dla kapitału przemysłowego robotników, ich środki do życia i ich narzędzia pracy, lecz stwarza także rynek wewnętrzny“. („Kapitał“, I², 778)^[2].

1. Cyfra „III²“ tutaj i na — następnych stronach oznacza powołanie się na drugą część III tomu „Kapitału“. Red.
2. Cyfra „I²“ tutaj i na następnych stronach oznacza powołanie się na 2-ie niemieckie wydanie I tomu „Kapitału“. Red.

23