Strona:KsiegaPamiatkowaMiastaPoznania064.jpg

jak świątynie ginęły i inne zabytki, tak domy jak budowle innego rodzaju. Zachował się jedynie w dobrym stylu Stary Rynek poza rok 1870, ale za to zniszczono krasę jego w pozostałych trzech dziesiątkach lat XIX wieku.
 Silniejsza rozbudowa miasta Poznanaia zapoczątkowana została w erze t. zw. grynderki po r. 1870. Wówczas to dzięki wielkiej spekulacji budowlanej zabudowana została zachodnia część miasta. Ulice Kantaka i Skarbowa powstały w tym właśnie czasie a naokoło nich zabudowała się niebawem reszta terenów wewnątrz muru, z północnej bowiem strony od dawnego Kondorfu tereny zabudowywały się nieco wcześniej już dość daleko w pobliżu obecnego placu Wolności. Gdy i później ruch budowlany utrzymywał się w znacznej sile, terytorjum miasta wewnątrz wałów było przeludnione. To też w końcu XIX wieku cały przyrost ludności poznańskiej przypadł w udziale gminom podmiejskim, które w bardzo krótkim czasie z osad ściśle wiejskich zamieniły się w znaczne miasteczka. Co do wsi miejskich nadmienić należy, że przy separacji w pierwszej połowie XIX wieku miasto otrzymało z wszystkich gruntów wiejskich do niego należących jedynie drobny obszar łąk na południu miasta, t. zw. łąk dębińskich, a wszystkie inne obszary rolne przeszły na własność włościan i nie weszły w skład terytorjum miasta. Obecnie skorzystały na ścieśnieniu miasta przez fortecę głównie wsi Jeżyce, Św. Łazarz, który powstał na gruntach górczyńskich i przy końcu wieku wchłonął w siebie Górczyn, oraz Wilda. Osobny kierunek rozbudowie nadała również w Poznaniu kolej, która oddzieliła miasto, znowu z powodu ograniczeń fortecznych, od prawie wszystkich terenów wiejskich przylegających do niego, tak, że i dzisiaj po zniesieniu fortyfikacyj tory kolejowe dzielą miasto na szereg odrębnych jednostek topograficznych, a z Starem miastem łączy się jedynie Wilda. Górczyn, Łazarz i Jeżyce tworzą pod tym względem kompleks osobny, Sołacz i Winiary kompleks dalszy, Dębiec podzielony jest nawet przez kolej na 3 części. Wschodnie dzielnice miasta określone są w granicach swych wodami wzgl. nie są dotychczas rozbudowane do pełnego wyzyskania terenów. Na terytorjum wsi podmiejskich, a mianowicie Jeżyc i Św. Łazarza, powstały w wieku XIX tu i owdzie kompleksy zabudowań, tworzące pewne osiedla coraz bardziej o charakterze miejskim, ale zgoła niedostosowane do późniejszych potrzeb miejskich. Ponieważ terenów tych nie wcielono zawczasu do miasta, zabudowano je bezplanowo, i do chwili obecnej zaniedbania te aż nadto są widoczne w układzie nowych części miasta. Dopiero w r. 1900 włączono do miasta Jeżyce, Św. Łazarz, Górczyn i Wildę; poprzednio już rozpoczęło się burzenie fortecy (od 1892 r.), i to pasa wewnętrznego po lewym brzegu Warty. Usuwanie fortecy zamknęło okres historji topo-